Jak się zmienia językowy obraz gołębia w polszczyźnie?
Słowa kluczowe
gołąb
frazeologia
leksykografia
przysłowie
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony rekonstrukcji językowego obrazu gołębia. Podstawę materiałową stanowiły definicje leksykograficzne, utrwalone połączenia wyrazowe, przysłowia, a także derywaty słowotwórcze i semantyczne. Z kolei najnowsze dane językowe, reprezentowane przez teksty komentarzy internetowych, pozwoliły odtworzyć najbardziej aktualne składniki obrazu tego ptaka. Analiza wykazała, że utrwalony w języku pozytywny obraz gołębia jako ptaka wiernego, łagodnego, symbolu miłości i pokoju zaczyna być dziś wypierany przez zestaw skojarzeń zdecydowanie bardziej negatywnych. Fraza gołąb to nie ptak oraz wyrażenie peryfrastyczne latający szczur usuwają gołębia poza obręb właściwej mu klasy ptaków, a co za tym idzie – nacechowują go jednoznacznie ujemnie.
Bibliografia
Bańkowski A. 1986: Gołębica i gołąb, "Poradnik Językowy" , z. 7, s. 453–465.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 2006a: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 42–51.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 2006b: O pojęciu językowego obrazu świata, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 11–21.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Brückner A. 1985: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
BT: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1996 (tzw. Biblia Tysiąclecia), wyd. 4. (wyd. 1. – 1965).
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 1990: Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 41–49.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Jerolmack C. 2008: How Pigeons Became Rats: The Cultural-Spatial Logic of Problem Animal, "Social Problems", nr 1, s. 72–94.
Zobacz w Google Scholar
Karłowicz J. 1903: Słownik gwar polskich, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
KB: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z xvIi i xviIi wieku (do 1772 r.) (online: https://korba.edu.pl/query_corpus/, dostęp: 27 grudnia 2019).
Zobacz w Google Scholar
Kempf Z. 1984: Gołębica czy gołąb?, "Język Polski" LXIV, z. 5, s. 335–341.
Zobacz w Google Scholar
Koncewicz-Dziduch E. 2014: Ptaki w polskiej i chorwackiej frazeologii, [w:] I. Vidović-Bolt (red.), Životinje u frazeološkom ruhu, Filozofski fakultet Sveučilišta, Zagreb, s. 1–11.
Zobacz w Google Scholar
Kopaliński W. 1997: Słownik mitów i tradycji kultury, pwzn, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Krasnowolski A. 1905: Przenośnie mowy potocznej, M. Arct, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Drukarnia XX. Piiarów, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar
Lurker M. 1989: Słownik obrazów i symboli biblijnych, przeł. K. Romaniuk, Pallottinum, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Maliszewski B. 2003: Stereotypizacja i profilowanie symbolicznych znaczeń wybranych zwierząt w językowo-potocznym obrazie świata, "Poradnik Językowy", z. 8, s. 22–35.
Zobacz w Google Scholar
Mosiołek-Kłosińska K. 1997: Antropocentryzm leksyki „zwierzęcej”, [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Semantyczna struktura słowa i wypowiedzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 71–77.
Zobacz w Google Scholar
NKPP: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–3: w oparciu o dzieło S. Adalberga oprac. zespół red. pod kier. J. Krzyżanowskiego, t. 4: oprac. S. Świrko przy współudz. D. Świerczyńskiej i S. Świrko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969–1978.
Zobacz w Google Scholar
Pajdzińska A. 2017: Śmiercią jakby płytszą nie umierają, ale zdychają zwierzęta (obraz zwierząt w polszczyźnie na tle ustaleń nauk przyrodniczych), „Etnolingwistyka”, nr 29, s. 135–148.
Zobacz w Google Scholar
Rak M. 2007: Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, Scriptum, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Sahata J. 2009: Ptaki we frazeologii polskiej i ukraińskiej, "Postscriptum Polonistyczne", nr 1, s. 143–152.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 2001: Świat ptaków w polskiej tradycji językowej, „Prace Filologiczne”, t. 46, s. 535–539.
Zobacz w Google Scholar
SFJP: S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1967.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 1995–2020.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo pan, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego pan, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
Stachowski M. 2016: Uwagi do etymologii słowiańskiej nazwy potrawy gołąbki, "Przegląd Wschodnioeuropejski", nr 2, s. 239–244.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
Tokarski R. 1991: Wartościowanie człowieka w metaforach językowych, "Pamiętnik Literacki", z. 1, s. 144–157.
Zobacz w Google Scholar
Treder J. 2005: Nazwy ptaków we frazeologii polskiej, [w:] idem, Nazwy ptaków we frazeologii i inne studia z frazeologii i paremiologii polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 189–251.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
Victorini J. 1921: Hodowla gołębi, Księgarnia Polska B. Połonieckiego, Lwów–Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl/, dostęp: 2 stycznia 2020).
Zobacz w Google Scholar