Człowiek, polityk, podatnik. Czy generyczne maskulinum ma charakter w pełni inkluzywny?
Słowa kluczowe
inkluzywność
przesunięcie znaczeniowe
kognitywna teoria prototypów
Jak cytować
Abstrakt
W artykule podjęto, opierając się na nowych danych językowych, próbę odpowiedzi na pytanie, czy generyczne nazwy męskie faktycznie mają charakter w pełni inkluzywny i odnoszą się w równym stopniu do kobiet i mężczyzn. Autorka dowodzi, że tak nie jest – na podstawie studium niebadanego wcześniej w języku polskim zjawiska przesunięcia znaczeniowego od nazw ogólnych do ich męskich egzemplifikacji (np. podatnik > Kowalski), a także na podstawie wyników oryginalnego badania ankietowego z udziałem młodzieży studenckiej, dotyczącego konotacji z kobietami i mężczyznami generycznego maskulinum określającego osoby zajmujące się polityką, sportem, sztuką i nauką (np. naukowiec) w porównaniu z formami obu rodzajów (np. naukowiec/naukowczyni), podanymi w różnej kolejności i uwzględniającymi płeć ankietowanych. Na płaszczyźnie teoretycznej wyniki obu badań interpretowane są w świetle kognitywnej teorii prototypów, według której typowym reprezentantem form generycznych jest mężczyzna, zgodnie ze schematem myślowo-kulturowym: ‘człowiek = mężczyzna’.
Bibliografia
Bojarska K. 2011: Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią, „Studia Psychologiczne”, nr 49(2), s. 53–68.
Zobacz w Google Scholar
Cameron D. 1985: Feminism and linguistic theory, Macmillan, London.
Zobacz w Google Scholar
Chmura-Rutkowska I., Szpyra-Kozłowska J. 2023: (Nie)równość płci w języku. Poradnik dla nauczycielek i nauczycieli, Warszawskie Centrum Innowacji i Szkoleń, Urząd m. st. Warszawy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Doleschal U., Schmid S. 2001: Doing gender in Russian: structure and perspective, [w:] M. Hellinger, H. Bussmann (red.), Gender across languages: the linguistic representation of women and men, t. 1, John Benjamins, Amsterdam, s. 253–282.
Zobacz w Google Scholar
Gabriel U., Mellenberger F. 2004: Exchanging the generic masculine for gender-balanced forms – the impact of context valence, „Swiss Journal of Psychology”, vol. 63, no. 4, s. 273–278.
Zobacz w Google Scholar
Gastil J. 1990: Generic pronouns and sexist language: the oxymoronic character of masculine generics, „Sex Roles”, no. 23, s. 629–643.
Zobacz w Google Scholar
Hamilton M.C. 1991: Masculine bias in the attribution of personhood, „Psychology”, vol. 15, no. 3, s. 393–402.
Zobacz w Google Scholar
Holmes J. 2001: A corpus-based view of gender in New Zealand, [w:] M. Hellinger, H. Bussmann (red.), Gender across languages: the linguistic representation of women and men, t. 1, John Benjamins, Amsterdam, s. 115–136.
Zobacz w Google Scholar
Horvath L.K., Sczesny S. 2016: Reducing women’s lack of fit with leadership? Effects of the wording of job advertisements, „European Journal of Work and Organizational Psychology”, no. 25, s. 316–328.
Zobacz w Google Scholar
Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. 2005: Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Lakoff G. 1987: Cognitive models and prototype theory, [w:] U. Neisser (red.), Concepts and conceptual development: ecological and intellectual factors in categorization, Cambridge University Press, Cambridge, s. 63–100.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Małocha-Krupa A. 2018: Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Menegatti M., Rubini M. 2017: Gender bias and sexism in language, Oxford Research Encyclopedia of Communication, 26.09.2017, https://oxfordre.com/communication/view/10.1093/acrefore/9780190228613.001.0001/acrefore9780190228613-e-470 (dostęp: 5 maja 2023).
Zobacz w Google Scholar
Miemietz B. 1993: Motivation zur Motion. Zur Bezeichnung von Frauen durch Feminina und Maskulina im Polnischen, Peter Lang, Frankfurt am Main.
Zobacz w Google Scholar
Nissen U.K. 2002: Gender in Spanish: tradition and innovation, [w:] M. Hellinger, H. Bussmann (red.), Gender across languages: the linguistic representation of women and men, t. 2, John Benjamins, Amsterdam, s. 251–279.
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2009: Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Rosch E. 1975: Cognitive representations of semantic categories, „Journal of Experimental Psychology: General”, vol. 104, no. 3, s. 192–233.
Zobacz w Google Scholar
SJP PWN: Słownik języka polskiego PWN (online: sjp.pwn.pl).
Zobacz w Google Scholar
Spender D. 1980: Man made language, Routledge & Kegan Paul, London.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2021: Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku i płci, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2023a: Jakiej płci są Polak Kowalski i jego koledzy? O mało znanych aspektach generyczności rzeczowników męskoosobowych, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 35, s. 217–236.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2023b: Pielęgniarka ery cyfrowej. Feminatywy w funkcji generycznej, „Język Polski” CIII, z. 1, s. 71–85.
Zobacz w Google Scholar
Szuba A., Redl T., Hoop de H. 2022: Are second person masculine generics easier to process for men than for women? Evidence from Polish, „Journal of Psycholinguistic Research”, no. 51, s. 819–845.
Zobacz w Google Scholar
Wittgenstein L. 1953/2000: Philosophical investigations (Philosophische Untersuchungen), Blackwell Publishers, Oxford (wyd. pol.: Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000).
Zobacz w Google Scholar