Sportswoman, sportowczyni, sportówka… Problematyczne nazwy kobiety uprawiającej sport
Słowa kluczowe
semantyka
pragmatyka
leksykografia
Jak cytować
Abstrakt
W XIX w. pojawiła się potrzeba stworzenia lub przejęcia z języka obcego nazwy, którą można byłoby określić kobietę uprawiającą sport lub w sposób bierny zainteresowaną tą dziedziną aktywności. W języku polskim istnieje kilka synonimów: sportswoman (również w wariancie sportswomen), sportsmanka/sportsmenka, sportswomanka/sportswomenka, sportówka, sportowczyni, sportowniczka. Choć większość nazw ma ponad stuletnią historię, do dziś budzą one w użytkownikach polszczyzny wątpliwości natury poprawnościowej. Artykuł omawia funkcjonowanie wymienionych synonimów w perspektywie diachronicznej i synchronicznej – w dawnych i współczesnych słownikach języka polskiego, w opracowaniach teoretycznych, a także w obiegu komunikacyjnym, głównie na podstawie tekstów zawartych w bibliotece POLONA oraz – w mniejszym zakresie – w Internecie.
Bibliografia
Arct 1899: M. Arcta słowniczek wyrazów obcych: 12,000 wyrazów, wyrażeń, zwrotów cudzoziemskich używanych w mowie potocznej i w prasie perjodycznej polskiej, wyd. 3 powiększone, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1899.
Zobacz w Google Scholar
Arct 1921: Michała Arcta słownik wyrazów obcych: 25.000 wyrazów, wyrażeń, zwrotów i przysłów cudzoziemskich, używanych w mowie potocznej i w prasie polskiej, wyd. 9, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1921.
Zobacz w Google Scholar
Arct 1927: Michała Arcta słownik wyrazów obcych: suplement (do słownika 25.000 wyrazów obcych): 2777 wyrazów i wyrażeń: dopełnienie z nowych dziedzin życia i wiedzy, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1927.
Zobacz w Google Scholar
Benni T. 1933: „Sportswoman chce się widzieć z panią doktór”, „Język Polski” XVIII, z. 6, s. 184–185.
Zobacz w Google Scholar
Bralczyk J. 2006: Polak potrafi. Przysłowia, hasła i inne polskie zdania osobne, Świat Książki, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Bugajski M. 1999: Pół wieku kultury języka w Polsce (1945–1995), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1967: Uwagi o mechanizmie dowcipu językowego, „Przegląd Humanistyczny” XI, nr 1, s. 33–64.
Zobacz w Google Scholar
Dembska K. 2012: Tendencje rozwojowe polskich i rosyjskich nazw zawodowych kobiet na tle języka czeskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
Doroszewski W. 1949: Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Doroszewski W. 1970: Objaśnienia wyrazów i zwrotów, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 420–424.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R., Puzynina J. 1979: Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Jadacka H. 2005: Kultura języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kalwas P.I. 2023: Dlaczego feminatywy dzielą Polaków? „Poruszenie pokazało bezbrzeżną niewiedzę” [wywiad z prof. Aldoną Skudrzyk], 8.02.2023, wiadomosci.onet.pl (dostęp: 3 kwietnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Kreja B. 1963: Pojęcie derywacji wymiennej, [w:] W. Doroszewski (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 2. Językoznawstwo, Prace na V Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii 1963, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 133–140.
Zobacz w Google Scholar
Krysiak P. 2016: Feminatywa w polskiej tradycji leksykograficznej, „Rozprawy Komisji Językowej” XLII, s. 83–90.
Zobacz w Google Scholar
Kubiszyn-Mędrala Z. 2007: Żeńskie nazwy tytułów i zawodów w słownikach współczesnego języka polskiego, „LingVaria”, nr 1(3), s. 31–40.
Zobacz w Google Scholar
Kupiszewski W. 1967: Tytuły i nazwy zawodowe kobiet, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 371–374.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2016: Słownik nazw żeńskich polszczyzny, red. Agnieszka Małocha-Krupa, „Język Polski” XCVI, z. 3, s. 125–128.
Zobacz w Google Scholar
Malinowski M. 2012: Sportsmen, wpis na blogu Obcy język polski, 22.08.2012, https://obcyjezykpolski.pl/sportsmen/#google_vignette (dostęp: 3 kwietnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Małocha-Krupa A. 2018: Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Miodek J. 1976: Syntetyczne konstrukcje leksykalne w języku polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Miodek J. 1983: Kultura języka w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Muzyka-Furtak E. 2010: Twórczość wyrazowa dzieci 7-letnich, „Logopedia”, nr 39–40, s. 55–66.
Zobacz w Google Scholar
Nowowiejski B. 2011: Niektóre językowe skutki feminizacji sportu, [w:] A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Norma językowa w aspekcie teoretycznym i pragmalingwistycznym, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 161–172.
Zobacz w Google Scholar
Nowowiejski B. 2014: O nazwach kobiet uprawiających sport, [w:] M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec, B. Jarosz (red.), O płci, ciele i seksualności w języku i mediach, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 147–159.
Zobacz w Google Scholar
Obrębska A. 1933: „Sportswoman chce się widzieć z panią doktór”, „Język Polski” XVIII, z. 6, s. 185–187.
Zobacz w Google Scholar
Obrębska-Jabłońska A. 1949: O żeńskich formach tytułów i nazw zawodów, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 1–4.
Zobacz w Google Scholar
POLONA (online: www.polona.pl, dostęp: 3 kwietnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1–50, Kurpisz, Poznań 1994–2005.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1969: Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka ogólnopolskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1973: Słowotwórstwo, [w:] D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz (red.), Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 80–123.
Zobacz w Google Scholar
Sekuła-Kwaśniewicz H. 1991: Sport zawodniczy a style życia. Studium socjologiczne kobiet czynnych w sporcie, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Serejska Olszer K. 2001: Polszczyzna z oddali. Język polski w anglojęzycznym świecie, Media Rodzina, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SJPSzym: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978–1981.
Zobacz w Google Scholar
SNŻP: Słownik nazw żeńskich polszczyzny, red. A. Małocha-Krupa, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: wsjp.pl, dostęp: 10 kwietnia 2022).
Zobacz w Google Scholar
WSO PWN: Wielki słownik ortograficzny PWN, red. M. Bańko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
WSPP PWN: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Zobacz w Google Scholar
Zieniukowa J. 2013: Pani Marszałkini – czyli o językowym dziwolągu, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska-Cybulska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 140–142.
Zobacz w Google Scholar