Słowa kluczowe
gwara
tożsamość
zmiana
pamięć
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem rozważań jest pytanie o status i miejsce gwary we współczesnej rzeczywistości językowej, społecznej, kulturowej i cywilizacyjnej oraz w przestrzeni globalnej, regionalnej i lokalnej. Czy jest postrzegana jako dziedzictwo językowe i kulturowe, czy jako niepotrzebny balast obciążający, bez elementu dziedzictwa i tożsamości? W artykule zostały przywołane różne stanowiska i postawy wobec gwary: akceptacji, negacji i wyparcia, nieświadomości, ucieczki, dziedzictwa rozmytego i zapomnianego. W konkluzji wskazano na ambiwalentne odbieranie gwary – od akceptacji po całkowitą negację – z położeniem nacisku na dziedzictwo ciągle żywe i trwale wpisujące się w strukturę językową miejsca i regionu.
Bibliografia
Adamowski J., Smyk K. 2013: Niematerialne dziedzictwo kulturowe – teoria i praktyka, [w:] J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- ‑Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Warszawa, s. 9–17.
Zobacz w Google Scholar
Cygan S. 2011: Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 2001: Funkcjonowanie współczesnej polszczyzny. System odmian i jego dynamika rozwojowa, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 207–219.
Zobacz w Google Scholar
Jasiewicz Z. 1987: Tradycja, [w:] Z. Staszczak (red.), Słownik etnologiczny, terminy ogólne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań, s. 353.
Zobacz w Google Scholar
Kąś J. 1994: Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Konwencja 2003: Konwencja UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r., Dziennik Ustaw, 19 sierpnia 2011, nr 172, poz. 1018.
Zobacz w Google Scholar
Kucała M. 1960: O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XIX, s. 141–156.
Zobacz w Google Scholar
Kucała M. 1996: Terytorialne zróżnicowanie polszczyzny, [w:] J. Miodek (red.), O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 163–169.
Zobacz w Google Scholar
Kucharzyk R. 2001: Gwara w ocenie jej użytkowników, „Język Polski” LXXXI, s. 98–103.
Zobacz w Google Scholar
Kucharzyk R. 2002: Język wsi z perspektywy autochtonów, [w:] S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 277–286.
Zobacz w Google Scholar
Kurek H. 1995: Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Universitas, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kurek H. 2010: Przemiany kulturowo-językowego wizerunku polskiej wsi w ostatnim półwieczu (na przykładzie gwar małopolskich), [w:] H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz (red.), Studia Dialektologiczne IV, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 71–79.
Zobacz w Google Scholar
Mazur J. 2001: Funkcjonowanie współczesnej polszczyzny. Dialekty, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 403–417.
Zobacz w Google Scholar
Pelcowa H. 2004a: Gwara – drugi język mieszkańców wsi czy „gorsza” odmiana języka ogólnopolskiego, [w:] M. Wojtak, M. Rzeszutko (red.), W kręgu wiernej mowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 163–177.
Zobacz w Google Scholar
Pelcowa H. 2004b: Wartościowanie gwary w wypowiedziach mieszkańców wsi, [w:] Z. Krążyńska, Z. Zagórski (red.), Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XIII, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 125–137.
Zobacz w Google Scholar
Pelcowa H. 2007: Przeszłość jako wartość (na przykładzie wypowiedzi gwarowych), [w:] J. Mazur, A. Małyska, K. Sobstyl (red.), Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość?, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 116–127.
Zobacz w Google Scholar
Pelcowa H. 2013: Gwara jako nośnik lokalnego i regionalnego dziedzictwa kulturowego, [w:] J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Warszawa, s. 219–229.
Zobacz w Google Scholar
Reichan J. 1999: Gwary polskie w końcu XX w., [w:] W. Pisarek (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Kraków, Ośrodek Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 262–278.
Zobacz w Google Scholar
Sikora K. 2010: Grzeczność językowa wsi. Część I: System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Skudrzykowa A., Tambor J., Urban K., Wolińska O. 2001: Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji, „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Wronicz Z. 2013: Gwara jako element regionalnego dziedzictwa kulturowego, [w:] J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin–Warszawa, s. 231–237.
Zobacz w Google Scholar
Wyderka B. 2014: Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii, [w:] M. Rak, K. Sikora (red.), Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 13–21.
Zobacz w Google Scholar