Abstrakt
Przedmiotem analizy w niniejszym artykule jest wartościowanie społecznego pojęcia pomoc od staropolszczyzny do współczesności. Pomoc wyrażana leksemem pomoc współcześnie jest pozytywnie nacechowana aksjologicznie, co przejawia się np. w kolokacjach potrzebować pomocy, dziękować za pomoc, a przede wszystkim – warto pomagać. Będąc integralną częścią kultury duchowej, wartości stanowią ważne wspólne dziedzictwo, a w ich pojmowaniu przez wieki zaznacza się zazwyczaj zarówno stałość, jak i zmiana – znajduje to odzwierciedlenie w języku, jakim wartości się nazywa i jakim się o nich mówi. Celem niniejszego artykułu jest ustalenie, czy i kiedy pomoc zaczęła być uznawana za wartość oraz czy jej wartościowanie uległo zmianie przez ponad sześć wieków. Analizie poddano kontekstowe użycia leksemu pomoc (głównego eksponenta pojęcia pomoc) w historii polszczyzny w poszukiwaniu tych elementów wypowiedzi, które wskazują na wartościowanie pojęcia – połączeń z nazwami innych wartości, z przymiotnikami o nacechowaniu aksjologicznym czy też ujęć metaforycznych. Na podstawie analizy użyć leksemu pomoc można stwierdzić, że pomoc już od najdawniejszych czasów uznawana była za wartość i nadal tak jest, a zmiany w jej ocenie są nieznaczne, zatem, że ma ona charakter uniwersalny.
Bibliografia
Bartmiński J., Mazurkiewicz-Brzozowska M. 1993: Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Chlebda W. 2007: O tekstowych wykładnikach wartościowania, "Przegląd Humanistyczny" 1, s. 23–33.
Zobacz w Google Scholar
Ciunovič M. 2017: Historia człowieka w języku polskim, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Dubisz S., Porayski-Pomsta J., Sękowska E. (red.) 2004: Język, polityka, społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, Elipsa, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: http://sxvii.pl), wraz z kartoteką (dostęp: luty 2018).
Zobacz w Google Scholar
Gryz K. 2016: Uczynki miłosierdzia względem ciała i duszy. Historia i praktyka, "Analecta Cracoviensia" 48, s. 57–83.
Zobacz w Google Scholar
Janowska A., Pastuchowa M., Pawelec R. (red.) 2011: Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 2001: Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
KJP: Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN; https://sjp.pwn.pl/korpus (dostęp: luty 2018).
Zobacz w Google Scholar
Knapik K. 2011: Miłość ojczyzny powinna być jednocześnie miłością ludzkości. Miłość społeczna jako wartość humanistyczna, [w:] A. Janowska, M. Pastuchowa, R. Pawelec (red.), Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, Wydawnictwo Neriton, Warszawa, s. 385–416.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, poprawne i pomnożone, t. i–vi, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
Mikołajczuk A. 2009: Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe "Semper", Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: http://nkjp.pl, dostęp: luty 2018).
Zobacz w Google Scholar
Pawelec R. 2003: Dzieje sztuki. Leksemy i pojęcia, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 1992: Język wartości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 2013a: Naród, społeczeństwo, państwo, kraj, [w:] eadem, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 382–395.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 2013b: Słowiańskie słownictwo społeczno-polityczne w opisie kognitywnym, [w:] eadem, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 269–276.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 2013c: Co to znaczy być solidarnym, [w:] eadem, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 245–250.
Zobacz w Google Scholar
Raszewska-Żurek B. 2016: Zgoda w rozumieniu Polaków czasów staro- i średniopolskich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Sękowska E. 2007: Polska leksyka polityczno-społeczna na przełomie xx i xxi wieku, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 1995–2020, wraz z kartoteką.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo pan, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego pan, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://www.wsjp.pl, dostęp: luty 2018).
Zobacz w Google Scholar