O podziałach odmian społecznych polszczyzny i nieostrości ich granic
Słowa kluczowe
odmiany języka
socjolekt
profesjolekt
klasyfikacja odmian językowych
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę uporządkowania terminologii i pojęć odnoszonych do społecznych odmian języka polskiego, szczególne miejsce zajmuje w nim ustalenie stosunku odmian hobbystycznych do odmian zawodowych i środowiskowych. Omówiono najbardziej znane klasyfikacje socjolektów (koncentrując się na typologiach Aleksandra Wilkonia i Stanisława Grabiasa) i relacje między odmianami profesjonalnymi a innymi odmianami ograniczonymi społecznie. Ustalono podział socjolektów na odmiany środowiskowe oraz profesjolekty (z dwiema pododmianami: zawodowymi, do których zaliczono również odmiany naukowe, i hobbystycznymi). Na przykładach kilku konkretnych socjolektów pokazano trudność, a niekiedy niemożność ustalania ścisłych granic między różnymi typami socjolektów. Przejściowy, mieszany charakter odmian w najwyższym stopniu dotyczy socjolektów hobbystycznych, natomiast status odmian młodzieżowych w relacji do odmiany studenckiej i uczniowskiej jawi się na podstawie dotychczasowych ustaleń badaczy jako niejasny i wymagający nowych badań.
Bibliografia
Buttler D. 1973: Dyskusyjne zagadnienia opisu polskich gwar środowiskowych, [w:] B. Koneski, B. Vidoeski, K. Toshev (red.), Govornite formi i slovenckite literarni jazici, Makedonska akademija na naukite i umetnostite, Skopje, s. 153–159.
Zobacz w Google Scholar
Dejna K. 1955: W sprawie terminów: język, dialekt, gwara, żargon, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” III, s. 151–156.
Zobacz w Google Scholar
Dejna K. 1980: Ile mamy języków polskich?, „Język Polski” LX, z. 1, s. 30–41.
Zobacz w Google Scholar
Dubisz S. 1992: Język i polityka. Szkice z historii stylu retorycznego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
EWoJP: Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1978.
Zobacz w Google Scholar
Furdal A. 1973: Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Furdal A. 1977: Językoznawstwo otwarte, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Opole.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 2001: System odmian i jego dynamika rozwojowa, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Uniwersytet Opolski, Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 207–220.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 2005: Zróżnicowanie języka jako problem metodologiczny, [w:] M. Kita, B. Witosz (red.), Spotkanie. Księga jubileuszowa dla Profesora Aleksandra Wilkonia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 72–81.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 1974: Funkcyjna klasyfikacja socjalnych wariantów języka, „Język Polski” LIV, z. 1, s. 22–31.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 2001: Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 235–253.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 2019: Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, wyd. 4 uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Grucza S. 2007: Glottodydaktyka specjalistyczna. Część I. Założenia lingwistyczne dydaktyki języków specjalistycznych, „Przegląd Glottodydaktyczny”, t. 23, s. 7–20.
Zobacz w Google Scholar
Grucza S. 2008: Lingwistyka języków specjalistycznych, seria „Języki. Kultury. Teksty. Wiedza”, cz. 10, Euro-Edukacja, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Jarosz B. 2018, O (nie)tożsamości pojęć JĘZYK SPECJALISTYCZNY, JĘZYK SPECJALNY, JĘZYK FACHOWY, JĘZYK PROFESJONALNY, JĘZYK ZAWODOWY, PROFESJOLEKT, TECHNOLEKT, „Polonica” XXXVIII, s. 1–24.
Zobacz w Google Scholar
Kiklewicz A. 2009: Warianty języka. Próba systematyzacji, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXV, s. 67–83.
Zobacz w Google Scholar
Klemensiewicz Z. 1953: O różnych odmianach współczesnej polszczyzny. Próba charakterystyki odmian współczesnej polszczyzny z uwzględnieniem przypuszczalnych warunków ich początkowego rozwoju, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kurdyła T. 2021: Jak polscy kaktusiarze „mówią” o swoich roślinach, „Slavia Meridionalis”, t. 21, artykuł nr 2415 (online: https://doi.org/10.11649/sm.2415).
Zobacz w Google Scholar
Kurdyła T. (w druku): Socjologiczne i językowe kryteria opisu i klasyfikacji społecznych odmian języka.
Zobacz w Google Scholar
Ligara B. 2011: Relacje między językiem ogólnym a językiem specjalistycznym w perspektywie językoznawstwa polonistycznego, stosowanego i glottodydaktyki, „LingVaria” VI, nr 2(12), s. 163–181.
Zobacz w Google Scholar
Piekot T. 2008: Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, Wałbrzych.
Zobacz w Google Scholar
Skubalanka T. 1976: Założenia analizy stylistycznej, [w:] H. Markiewicz, J. Sławiński (red.), Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 250–273.
Zobacz w Google Scholar
Taszycki W., Milewski T. 1956: Polski język literacki powstał w Małopolsce. Głos w dyskusji nad pochodzeniem literackiej polszczyzny, [w:] K. Budzyk (red.), Pochodzenie polskiego języka literackiego, seria „Studia Staropolskie”, t. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 364–436.
Zobacz w Google Scholar
Tokarski R. 1977: Uwagi o gwarze wędkarskiej, „Poradnik Językowy”, z. 3(347), s. 111–121.
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1956/1968: Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, [w:] S. Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 7–41.
Zobacz w Google Scholar
Wieczorkiewicz B. 1961: O gwarach środowiskowych, „Poradnik Językowy”, z. 5(190), s. 225–232.
Zobacz w Google Scholar
Wilkoń A. 1987: Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Wilkoń A. 2000: Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2 popr. i uzup., „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1875, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Zagórski Z. 1996: Kilka uwag o formalno-funkcjonalnym zróżnicowaniu współczesnego języka polskiego, [w:] S. Kania (red.), Wokół społecznego zróżnicowania języka, „Uniwersytet Szczeciński. Materiały. Konferencje”, nr 13, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 161–167.
Zobacz w Google Scholar
Zgółka T. 1991: Tekstowe, funkcjonalne i pragmatyczne kryteria wyodrębniania stylowych odmian języka, [w:] S. Gajda (red.), Synteza w stylistyce słowiańskiej. Materiały konferencji z 24–26 IX 1990 r. w Opolu, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, Opole, s. 21–31.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1982: Leksyka specjalna w zawodowym języku pisanym i mówionym (na przykładzie słownictwa samochodowego), [w:] H. Wróbel (red.), Studia i szkice o współczesnej polszczyźnie, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 537, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, s. 25–41.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1985: Wyznaczniki prawidłowej komunikacji w języku zawodowym, [w:] H. Wróbel (red.), Prace językoznawcze 10. Z problemów współczesnej polszczyzny, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 690, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, s. 98–109.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1987: Słownictwo z zakresu motoryzacji we współczesnym języku polskim, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice.
Zobacz w Google Scholar