Ewidencjalność a czasowniki percepcji i ich formy nieosobowe
Słowa kluczowe
czasowniki percepcji
czasowniki niewłaściwe
formy nieosobowe
Jak cytować
Abstrakt
Kategoria ewidencjalności wskazuje źródło informacji nadawcy przekazu. Tymi źródłami mogą być np.: bezpośrednia obserwacja, wnioskowanie czy twierdzenie innej osoby. Dodatkowo wykładniki tej kategorii mogą kodować wartości epistemiczne i/lub inne związane ze stosunkiem mówiącego do treści przekazu. W artykule przyjęta została szeroka definicja ewidencjalności – do jej wykładników zalicza się nie tylko morfemy ściśle gramatyczne, ale również środki składniowe czy wyrażenia leksykalne. Celem artykułu jest analiza wartości ewidencjalnych kodowanych przez niektóre czasowniki percepcji w języku polskim i ich formy nieosobowe, nie zawsze bowiem wskazują one na bezpośrednie źródło informacji. W końcowej części rozważane jest pytanie, czy omawiane formy nieosobowe mogłyby być uznane za wykładniki ewidencjalności we wczesnej fazie gramatykalizacji.
Bibliografia
Aikhenvald A.Y. 2003a: Evidentiality in Typological Perspective, [w:] A.Y. Aikhenvald, R.M.W. Dixon (red.), Studies in Evidentiality, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam–Philadelphia, s. 1–31.
Zobacz w Google Scholar
Aikhenvald A.Y. 2003b: Evidentiality in Tariana, [w:] A.Y. Aikhenvald, R.M.W. Dixon (red.), Studies in Evidentiality, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam–Philadelphia, s. 131–164.
Zobacz w Google Scholar
Aikhenvald A.Y. 2004: Evidentiality, Oxford University Press, Oxford.
Zobacz w Google Scholar
Aikhenvald A.Y. 2014: The Grammar of Knowledge. A Cross-linguistic View of Evidentials and the Expression of Information Source, [w:] A.Y. Aikhenvald, R.M.W. Dixon (red.), The Grammar of Knowledge. A Cross-linguistic Typology, Oxford University Press, Oxford, s. 1–51.
Zobacz w Google Scholar
Anderson L.B. 1986: Evidentials, Paths of Change, and Mental Maps. Typologically Regular Asymmetries, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 273–312.
Zobacz w Google Scholar
Barnes J. 1984: Evidentials in the Tuyuca Verb, „International Journal of American Linguistics”, t. 50, s. 255–271.
Zobacz w Google Scholar
Bartnicka B. 1982: Funkcje semantyczno-składniowe bezokolicznika we współczesnej polszczyźnie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Bogusławski A. 1984: Polskie nieidentyfikacyjne wyrażenia osobowo-referencjalne, „Polonica” X, s. 49–71.
Zobacz w Google Scholar
Chafe W. 1986: Evidentiality in English Conversation and Academic Writing, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 261–272.
Zobacz w Google Scholar
Chafe W., Nichols J. (red.) 1986: Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ.
Zobacz w Google Scholar
De Haan F. 2005: Encoding Speaker Perspective. Evidentials, [w:] Z. Frajzyngier, A. Hodges, D.S. Rood (red.), Linguistic Diversity and Language Theories, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam, s. 379–397.
Zobacz w Google Scholar
Diewald G., Smirnova E. 2010: Introduction. Evidentiality in European Languages. The Lexical-grammatical Distinction, [w:] G. Diewald, E. Smirnova (red.), Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages, De Gruyter Mouton, Berlin, s. 1–14.
Zobacz w Google Scholar
Dixon R.M.W. 2003: Evidentiality in Jarawara, [w:] A.Y. Aikhenvald, R.M.W. Dixon (red.), Studies in Evidentiality, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam–Philadelphia, s. 165–187.
Zobacz w Google Scholar
Dobaczewski A. 2002: Zjawiska percepcji wzrokowej. Studium semantyczne, Uniwersytet Warszawski, Katedra Lingwistyki Formalnej, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 1990: Geneza i współczesne funkcje konstrukcji z bezokolicznikami: czuć, słychać, widać, znać, stać, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 564–571.
Zobacz w Google Scholar
Grzesiak R. 1983: Semantyka i składnia czasowników percepcji zmysłowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Hardman M.J. 1986: Data-source Marking in the Jaqi Languages, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 113–136.
Zobacz w Google Scholar
Jacobsen W.H. Jr. 1986: The Heterogeneity of Evidentials in Makah, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 3–28.
Zobacz w Google Scholar
Jakobson R. 1957: Shifters, Verbal Categories, and the Russian Verb, Department of Slavic Languages and Literatures, Harvard University, Cambridge, MA [przedruk w: R. Jakobson, Selected Writings, t. 2, Mouton, The Hague 1971, s. 130–147].
Zobacz w Google Scholar
Johanson L., Utas B. (red.) 2000: Evidentials. Turkic, Iranian and Neighbouring Languages, Mouton de Gruyter, Berlin.
Zobacz w Google Scholar
Lazard G. 2001: On the Grammaticalization of Evidentiality, „Journal of Pragmatics”, t. 33, s. 358–368.
Zobacz w Google Scholar
Lee D.D. 1938: Conceptual Implications of an Indian Language, „Philosophy of Science”, t. 5, s. 81–102.
Zobacz w Google Scholar
Łukasiewicz E. 2018: Linguistic Evidentiality and Epistemic Justification of Beliefs, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Zobacz w Google Scholar
Oswalt R.W. 1986: The Evidential System of Kashaya, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 29–45.
Zobacz w Google Scholar
Plungian V.A. 2001: The Place of Evidentiality within the Universal Grammatical Space, „Journal of Pragmatics”, t. 33, s. 349–357.
Zobacz w Google Scholar
Rogers A. 1971: Three Kinds of Physical Perception Verbs, „Chicago Linguistic Society”, t. 7, s. 206–223.
Zobacz w Google Scholar
Roszko R. 1993: Wykładniki modalności imperceptywnej w języku polskim i litewskim, Polska Akademia Nauk, Instytut Slawistyki, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Rybicka H., Sinielnikoff R. 1990: Predykatywne funkcje czasowników widać, słychać i ich odpowiedników w języku rosyjskim i czeskim, „Prace Filologiczne” XXXV, s. 159–165.
Zobacz w Google Scholar
Saloni Z., Świdziński M. 1998: Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Stępień M. 2008: Najwyraźniej widać… Analiza semantyczna, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXIV, s. 159–171.
Zobacz w Google Scholar
Valenzuela P.M. 2003: Evidentiality in Shipibo-Konibo, with a Comparative Overview of the Category in Panoan, [w:] A.Y. Aikhenvald, R.M.W. Dixon (red.), Studies in Evidentiality, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam–Philadelphia, s. 33–61.
Zobacz w Google Scholar
Viberg Å. 1983: The Verbs of Perception. A Typological Study, „Linguistics”, t. 21, s. 123–162.
Zobacz w Google Scholar
Weber D.J. 1986: Information, Perspective, Profile and Patterns in Quechua, [w:] W. Chafe, J. Nichols (red.), Evidentiality. The Linguistic Coding of Epistemology, Ablex Publishing Corporation, Norwood, NJ, s. 137–155.
Zobacz w Google Scholar
Wiemer B. 2006: Particles, Parentheticals, Conjunctions and Prepositions as Evidentiality Markers in Contemporary Polish (a First Exploratory Study), „Studies in Polish Linguistics”, t. 3, s. 5–67.
Zobacz w Google Scholar
Wiemer B. 2010: Hearsay in European Languages. Toward an Integrative Account of Grammatical and Lexical Marking, [w:] G. Diewald, E. Smirnova (red.), Linguistic Realization of Evidentiality in European Languages, De Gruyter Mouton, Berlin, s. 59–130.
Zobacz w Google Scholar
Willett T. 1988: A Cross-linguistic Survey of the Grammaticalization of Evidentiality, „Studies in Language”, t. 12, s. 51–97.
Zobacz w Google Scholar
Żabowska M. 2008: Polskie wyrażenia ewidencjalne a partykuły epistemiczne, „Wiener Slawistischer Almanach”, nr 72, s. 377–393.
Zobacz w Google Scholar