O apostrofie łaskawy czytelniku i formule pożegnalnej bądź łaskaw w przedmowach do dzieł wydanych w latach 1650–1750
Słowa kluczowe
przedmowa
barok
epoka saska
apostrofa
formuła pożegnalna
Jak cytować
Abstrakt
W artykule zaprezentowano badania dotyczące kolokacji łaskawy czytelnik oraz formuły pożegnalnej bądź łaskaw w przedmowach do dzieł z okresu 2. poł. XVII i 1. poł. XVIII w. Na podstawie m.in. kwerend słownikowych poszukiwano genezy obu wyrażeń, natomiast badania korpusowe (na materiale z ogólnego korpusu historycznego oraz korpusu specjalistycznego utworzonego z 152 przedmów do dzieł z lat 1650–1750) wsparte metodami statystycznymi posłużyły do wskazania funkcji pełnionych w tekście przez te formuły. Wykazano, że oba wyrażenia odznaczają się wysokim stopniem skonwencjonalizowania i funkcjonują na zasadzie szablonu, a kolokacja łaskawy czytelnik jest słowem kluczowym w ujęciu statystycznym dla tekstów wstępnych kierowanych do anonimowego odbiorcy w dojrzałym i późnym baroku oraz epoce saskiej.
Bibliografia
Bartmiński J. 2016: Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 21–28.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Burzywoda U., Ostaszewska D., Rejter A., Siuciak M. 2002: Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Cybulski M. 2003: Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. 2006: Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 3, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Dobrzyńska T. 1974: Delimitacja tekstu literackiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Eder M. 2016: Słowa znaczące, słowa kluczowe, słowozbiory – o statystycznych metodach wyszukiwania wyrazów istotnych, „Przegląd Humanistyczny”, nr 3, s. 31–44.
Zobacz w Google Scholar
ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: http://sxvii.pl, dostęp: 7 maja 2021).
Zobacz w Google Scholar
Gruszczyński W., Adamiec D., Bronikowska R., Wieczorek A. 2020: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. – problemy teoretyczne i warsztatowe, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 32–51.
Zobacz w Google Scholar
Grzeszczuk S. 1994: Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Hernas C. 1978: Barok, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kieraś W., Kobyliński Ł. 2021: Korpusomat – stan obecny i przyszłość projektu, „Język Polski” CI, z. 2, s. 49–58.
Zobacz w Google Scholar
Kieraś W., Kobyliński Ł., Ogrodniczuk M. 2018: Korpusomat – a tool for creating searchable morphosyntactically tagged corpora, „Computational Methods in Science and Technology”, vol. 24(1), s. 21–27.
Zobacz w Google Scholar
Klimowicz M. 1972: Oświecenie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wydanie drugie poprawne i pomnożone, t. 1– 6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
Ocieczek R. 1982: Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Ocieczek R. 2002a: O przedmowach w polskich książkach barokowych, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 102–116.
Zobacz w Google Scholar
Ocieczek R. 2002b: Studia o dawnej książce, Gnome, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Ocieczek R., Ryba R. 2002: Uwagi wstępne, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 7–8.
Zobacz w Google Scholar
Rodek E. 2011: Styl przedmów Michała Abrahama Troca, „Prace Filologiczne” LXII, s. 255–272.
Zobacz w Google Scholar
Rodek E. 2019: Przedmowa w epoce saskiej jako forma dialogu z odbiorcą (na wybranych przykładach), [w:] A. Czajka, D. Dąbrowska (red.), Odmiany dialogiczności w kulturze, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa, s. 81–101.
Zobacz w Google Scholar
Rodek E. 2020: Przejawy świadomości językowej Polaków w pierwszej połowie XVIII wieku, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Rodek E. 2021: Sylwetka odbiorcy w przedmowach z okresu II poł. XVII i I poł. XVIII wieku w ujęciu chronologicznym, [w:] E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 527–535.
Zobacz w Google Scholar
Sitkowa A. 2002: O przedmowach Piotra Skargi, [w:] R. Ocieczek, R. Ryba (red.), Przedmowa w książce dawnej i współczesnej, Gnome, Katowice, s. 37–52.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–37, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2016, t. 38, z. 1–3, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2020.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
Stanisz M. 2010: Przeszłość i przyszłość „prefacjologii” literackiej. Przegląd zagadnień, perspektywy badawcze, [w:] J. Lyszczyna, M. Bąk (red.), Romantyczne przemowy i przedmowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 7–24.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 (Słownik warszawski).
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in., staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861 (Słownik wileński).
Zobacz w Google Scholar
Szczepaniec J. 1973: Rola drukarstwa w życiu literackim polskiego oświecenia. Zarys wybranych zagadnień, [w:] Z. Goliński (red.), Problemy literatury polskiej okresu oświecenia, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 49–105.
Zobacz w Google Scholar
Szwejkowska H. 1980: Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, wyd. 3 popr., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław–Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Tutak K. 2013: O dedykacjach w drukach polskich XVI i XVII w. (grafia i interpunkcja), Księgarnia Akademicka, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Tutak K. 2018: Komizm językowy w utworach dedykacyjnych polskich sowizdrzałów, [w:] T. Korpysz, A. Krasowska (red.), Komizm historyczny, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa, s. 101–112.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 2007: Słowa klucze. Różne języki, różne kultury, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Wojtak M. 2001: Styl urzędowy, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 155–177.
Zobacz w Google Scholar