Hazard i hazardzista w historii języka polskiego
Słowa kluczowe
historia słownictwa
leksykologia
semantyka
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem oglądu w artykule jest historia leksemu hazard, wyznaczającego centrum pola semantycznego obejmującego nazwy czynności gry, osób grających, typów gier, miejsca gier. W toku badań słownikowych, uzupełnionych analizą z użyciem narzędzi lingwistyki korpusowej, ustalono siatkę leksykalną skupioną aż do XVII wieku wokół słów: igracz, kostarz, kostyra i szuler, nazywających osoby ryzykownie i/lub oszukańczo grające w kości lub karty, w historycznym rozwoju poszerzoną o hazard w prymarnym znaczeniu ‘przypadek, los’ i oparte na nim leksemy hazardzista, hazardowny, hazardować (się), a wreszcie ustabilizowaną w końcu XX wieku wokół sensu ‘gra na pieniądze’. Dopełnieniem rozważań z zakresu historii słownictwa jest analiza kontekstowa hazardu, ujawniająca jego niezmienne w czasie otoczenie semantyczne i społeczne postrzeganie.
Bibliografia
Adalberg S. 1889–1894: Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, druk Emila Skiwskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Brückner A. 1895: Kazania średniowieczne, cz. 2, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Bubczyk R. 2003: Gry w szachy i kości jako rozrywki duchowieństwa w średniowiecznej Polsce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” LVIII, sectio F, s. 25–33.
Zobacz w Google Scholar
Dębiec M. 2008: Proces zarządzania ryzykiem w organizacji. Wyniki obserwacji polskich przedsiębiorstw, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, nr 222, s. 19–31.
Zobacz w Google Scholar
DSM: K.C. Mrongowiusz, Dokładny niemiecko-polski słownik, Gebrüder Bornträger, Königsberg 1854.
Zobacz w Google Scholar
Duda-Hyz M. 2019: Gry hazardowe urządzane przez sieć Internet i ich opodatkowanie w prawie polskim oraz innych krajów europejskich, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII wieku (do 1772 r.) (online: https://korba.edu.pl, dostęp: 20 marca 2021).
Zobacz w Google Scholar
ESPXVII: Elektroniczny słownik polszczyzny XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: https://sxvii.pl, dostęp: 20 marca 2021).
Zobacz w Google Scholar
Gwiazda M. 2011: Polak w szponach hazardu, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa (online: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_064_11.PDF, dostęp: 15 kwietnia 2022).
Zobacz w Google Scholar
Karpluk M. 1980: Ze staropolskiej terminologii ludycznej: szachy, „Język Polski” LX, z. 2–3, s. 84–104.
Zobacz w Google Scholar
Kleczkowski A.M. 1946: Polska terminologia szachowa, „Język Polski” XXVI, z. 3, s. 78–80.
Zobacz w Google Scholar
Korczak L. 2006: Wieki średnie, [w:] A. Chwalba (red.), Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 23–114.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, W drukarni XX. Pijarów, Warszawa 1807–1810.
Zobacz w Google Scholar
Niewiadomska I. (red.) 2015: Hazard i inne uzależnienia behawioralne. Doniesienia z badań, Polska Fundacja Pomocy Humanitarnej „Res Humanae”, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (http://nkjp.pl, dostęp: 18 czerwca 2022).
Zobacz w Google Scholar
Nowowiejski B. 2013: O nazwach rozrywek umysłowych w polszczyźnie, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 13, s. 227–252.
Zobacz w Google Scholar
NWD: P. Danet, Nowy wielki dykcjonarz francuski, łaciński i polski, W drukarni J.K.Mći: y Rzpltey Kollegium WW. XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1745.
Zobacz w Google Scholar
Olczyk A. 2017: Obsesja hazardu, „Studia Gdańskie” XLI, s. 173–184.
Zobacz w Google Scholar
Palacz-Chrisidis A. 2015: Granie hazardowe młodzieży – badania epidemiologiczne w województwie lubelskim, [w:] I. Niewiadomska (red.), Hazard i inne uzależnienia behawioralne. Doniesienia z badań, Polska Fundacja Pomocy Humanitarnej „Res Humanae”, Warszawa, s. 133–149.
Zobacz w Google Scholar
Pęzik P. 2013: Paradygmat dystrybucyjny w badaniach frazeologicznych. Powtarzalność, reprodukcja i idiomatyzacja, [w:] P. Stalmaszczyk (red.), Metodologie językoznawstwa. Ewolucja języka, ewolucja teorii językoznawczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Piasecki M., Walkowiak T., Rudnicka E., Bond F. 2018: Lexical platform – the first step towards user-centred integration of lexical resources, „Cognitive Studies | Études cognitives”, no. 18, article no. 1811 (online: https://doi.org/10.11649/cs.1811, dostęp: 15 kwietnia 2022).
Zobacz w Google Scholar
Piotrowicz A. 2004: Słownictwo i frazeologia życia towarzyskiego w polskiej leksykografii XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Ptak J. 2018: Efekty pijaństwa w wojskach polskich podczas dawnych wojen w świetle wybranych narracji, [w:] A. Niewiński (red.), Alkohol w wojsku i na wojnie. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, NapoleonV, Oświęcim, s. 57–68.
Zobacz w Google Scholar
PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, Kurpisz, Poznań 1994–2005.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, t. 1–11, red. W. Doroszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SJPDun: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
SK: Słownik łacińsko-polski ze skarbu księdza Knapiusza wybrany, W drukarni J.K.M. Societatis Iesu, Kalisz 1769.
Zobacz w Google Scholar
Słowosieć (online: http://plwordnet.pwr.wroc.pl/wordnet/, dostęp: 20 marca 2021).
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2021.
Zobacz w Google Scholar
SPJS: Słownik pojęciowy języka staropolskiego, red. B. Sieradzka-Baziur (online: https://spjs.ijp.pan.pl/spjs/strona/kartaTytulowa, dostęp: 20 marca 2021).
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, t. 1–8, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1898–1923.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
SWO: M. Arct, Słowniczek wyrazów obcych, nakład Michała Arcta, Warszawa 1899.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl/, dostęp: 18 czerwca 2022).
Zobacz w Google Scholar
Żołądź-Strzelczyk D. 2020: O przedsięwzięciu peregrynacyjej. Edukacyjne wojaże szlachty z Rzeczypospolitej w świetle instrukcji podróżnych, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar