O pochodzeniu i rozwoju semantycznym leksemu pluta jako przykładzie zbieżności polsko-wschodniosłowackich w leksyce meteorologicznej
PDF

Słowa kluczowe

pluta
dialekty wschodniosłowackie
etymologia
terminologia meteorologiczna

Jak cytować

Pogwizd, S. (2021). O pochodzeniu i rozwoju semantycznym leksemu pluta jako przykładzie zbieżności polsko-wschodniosłowackich w leksyce meteorologicznej. Język Polski, (3), 113–121. https://doi.org/10.31286/JP.101.3.9

Abstrakt

W tekście jest omawiany przykład jednostki leksykalnej wspólnej dla języka polskiego oraz dialektów wschodniosłowackich. Analiza leksykalno-semantyczna pol. pluta ‘deszczowa pogoda’ oraz wsch.-sła. pľuta/pluta ‘ts.’ jest przeprowadzana na tle ogólnosłowiańskim. W badaniach wykorzystuje się materiał słownikowy, atlasy językowe oraz kartoteki słowników. Oprócz podstawowego znaczenia określającego niepogodę leksem nazywa także obiekty i zjawiska związane z wodą, wilgocią, np. brody, kałuże, niewielkie stawy, jeziorka, powódź. Stanowi również podstawę niektórych hydronimów. W artykule porusza się zagadnienie etymologii. Praformę stanowi *pľuta, która wywodzi się od pie. rdzenia *pleu̯- ‘płynąć, ciec, wylewać’. Wyraz zestawia się z kontynuantami pokrewnego homonimu psł. *pluta. Płnsłow. *pľuta ma znacznie ograniczony zasięg. Mając na uwadze możliwość pożyczki do języków ukraińskiego i białoruskiego oraz niejednoznaczną etymologię dłuż. plut/pluta, można uznać, że wyraz najprawdopodobniej stanowi wspólną, polsko-wschodniosłowacką innowację leksykalno-semantyczną.

https://doi.org/10.31286/JP.101.3.9
PDF

Bibliografia

ASJ: Atlas slovenského jazyka, red. A. Habovštiak, t. 4, Veda, Bratislava 1984.
Zobacz w Google Scholar

ASJKom: Atlas slovenského jazyka. Úvod – Komentáre – Dotazník – Indexy, red. A. Habovštiak, t. 4, Veda, Bratislava 1984.
Zobacz w Google Scholar

Bartoš, F. 1906: Dialektický slovník moravský, České akademie císaře Františka Josefa pro vědy, slovesnost a umění, Praha.
Zobacz w Google Scholar

Bednarczuk L. 2018: Początki i pogranicza polszczyzny, Lexis, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Belchnerowska HE VII: A. Belchnerowska, Die Namen der stehenden Gewässer im Zuflußgebiet der Ostsee zwischen unter Oder und Weichsel/Nazwy jezior w dorzeczu Bałtyku między dolną Odrą i dolną Wisłą, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1991.
Zobacz w Google Scholar

Biela J. 1882: Gwara zebrzydowska. Studyjum dyjalektologiczne, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności”, seria I, t. 9, Kraków, s. 149–217.
Zobacz w Google Scholar

Borek H. (red.) 1983: Hydronimia Odry. Wykaz nazw w układzie hydrograficznym, Instytut Śląski, Opole.
Zobacz w Google Scholar

Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Brückner A. 1895: Średniowieczna poezya łacińska w Polsce, cz. 2, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny”, seria II, t. 7, s. 1–62.
Zobacz w Google Scholar

Brückner A. 1970: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Zobacz w Google Scholar

Buffa F. 2004: Slovník šarišských nárečí, Nauka – Gustav Moško, Prešov.
Zobacz w Google Scholar

Dzendzelìvsʹkij J.O. 1969: Ukraїns´ko – zahìdnoslov’âns´kì leksični paralelì, Naukova dumka, Kiїv.
Zobacz w Google Scholar

ESBM: Ètymalagìčny sloǔnìk belaruskaj movy, red. V.U. Martynaǔ, G.A. Cyhun, t. 1–14, Mìnsk: Navuka ì tehnika 1978–.
Zobacz w Google Scholar

ESUM: Etimologìčnij slovnik ukraїns′koї movi, red. O.S. Mel’ničuk, t. 1–6, Naukova dumka, Kiїv 1982–2012.
Zobacz w Google Scholar

Ferenčíková, A. 2005: Prší, prší, len sa leje, [w:] K. Balleková, M. Smatana (red.), Zo studnice rodnej reči, Veda Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Bratislava, s. 29–32.
Zobacz w Google Scholar

Grìnčenko B.D. 1958: Slovar′ ukraїns′koї movi, t. 1–4, wyd. 2, Vidavnictvo Akademìї Nauk URSR, Kiїv.
Zobacz w Google Scholar

HSBM: Gìstaryčny sloǔnìk belaruskaj movy, red. A.I. Žuraǔskì (t. 1–14), A.M. Bulyka (t. 15–37), Navuka ì tehnìka (t. 1–14), Belaruskaja Navuka (t. 15–37), Mìnsk 1982–2017.
Zobacz w Google Scholar

HSSJ: Historický slovník slovenského jazyka, red. M. Majtán, t. 1–7, Veda, Bratislava 1991–2008.
Zobacz w Google Scholar

Kálal М. 1924: Slovenský slovník z literatúry aj nárečí, Slovenská Grafia, Banská Bystrica.
Zobacz w Google Scholar

KartXVII: kartoteka Słownika języka polskiego XVII wieku i 1. połowy XVIII wieku (online: http://rcin.org.pl/dlibra/; dostęp: 30 września 2020).
Zobacz w Google Scholar

Kazmíř S. 2001: Slovník valašského nářečí, Dalibor, Malina.
Zobacz w Google Scholar

Kozierowski S. 1916: Badania nazw topograficznych dzisiejszej Archidyecezyi Poznańskiej, Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskiego, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Krajčovič R. 1974: Slovenčina a slovanské jazyky. Praslovanská genéza slovenčiny, Slovenské pedagogické nakladateľstvo, Bratislava.
Zobacz w Google Scholar

Králik Ľ. 2015: Stručný etymologický slovník slovenčiny, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Bratislava.
Zobacz w Google Scholar

Kupiszewski W. 1969: Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

L.: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar

Machek V. 1957: Etymologický slovník jazyka českého a slovenského, Nakladatelství Československé akademie věd, Praha.
Zobacz w Google Scholar

Makowska K. 1981: Toponimia byłego powiatu kartuskiego, praca doktorska pod kierunkiem H. Górnowicza Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Gdańskiego (maszynopis znajdujący się w Pracowni Toponomastycznej Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie).
Zobacz w Google Scholar

Muka E. 1911–1928: Słownik dolnoserbskeje rěcy a jeje narěcow, t. 1–3, Ruská akademie věd, Česka akademie věd, Petrohrad–Praha.
Zobacz w Google Scholar

Ostrowski B. 2013: Białoruskie gwary Grodzieńszczyzny. Wybrane zagadnienia, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Pluta F. 1973: Słownictwo Dzierżysławic w powiecie prudnickim, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Pogwizd S. 2019: Wybrane przykłady polsko-wschodniosłowackich zbieżności, semantycznych na tle ogólnosłowiańskim (wsch.-sła. skura, cma, chudoba, hodovac), „Język Polski” XCIX, nr 3, s. 98–106.
Zobacz w Google Scholar

Pokorny J. 1949–1969: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, t. 1–2, A. Francke Verlag, Bern.
Zobacz w Google Scholar

R.Mat.: Rječnik hrvatskosrpskoga književnog jezika, red. L. Jonke, M. Stevanović, t. 1–6, Matica hrvatska–Matica srpska, Zagreb–Novi Sad, 1967–1976.
Zobacz w Google Scholar

Rymut HE XVI: K. Rymut, Gewässernamen im Linken Zuflußgebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopływów Wisły od Pilicy po ujście Brdy), Franz Steiner Verlag, Suttgart 2001.
Zobacz w Google Scholar

Schuster-Šewc H. 1978–1989: Historisch-etymologisches Wörterbuch der ober- und niedersorbischen Sprache, t. 1–24, VEB Domowina-Verlag, Bautzen.
Zobacz w Google Scholar

Scâškovìč T.F. 1983: Sloŭnìk Grodzenskaj voblascì, Navuka ì Tehnìka, Mìnsk.
Zobacz w Google Scholar

SEK: W. Boryś, H. Popowska-Taborska, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. 1–6, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1994–2010.
Zobacz w Google Scholar

SGM: Słownik gwar małopolskich, red. J. Wronicz, t. 1–2, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 2016–2017.
Zobacz w Google Scholar

SGP PANKart: kartoteka Słownika gwar polskich (online: http://rcin.org.pl/dlibra/).
Zobacz w Google Scholar

SGPKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1900–1911.
Zobacz w Google Scholar

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978–1981.
Zobacz w Google Scholar

Slavinec´kij E., Korec´kij-Satanovskij A. 1973: Leksykon latins´kij Ê. Slavynec´kogo. Leksykon Sloveno-latins´kij Ê. Slavynec´kogo ta A. Korec´kogo-Satanovskogo, W.W. Nìmčuk, Kiїv.
Zobacz w Google Scholar

Sławski F. 1976: Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego (ciąg dalszy), [w:] idem (red.), Słownik prasłowiański, t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 13–60.
Zobacz w Google Scholar

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2020.
Zobacz w Google Scholar

SPZB: J.F. Mackevìč, Sloŭnìk belaruskìh gavorak paŭnočna-zahodnâj Belarusì ì âe pagranìčča, t. 1– 5, Navuka ì tehnìka, Mìnsk 1979–1986.
Zobacz w Google Scholar

SRNG: Slovar′ russkih narodnyh govorov, red. F.P. Filin, t. 1–50, Nauka, Moskva 1965–.
Zobacz w Google Scholar

SSJ: Slovník slovenského jazyka, red. Š. Peciar, t. 1–6, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Bratislava 1959–1968.
Zobacz w Google Scholar

SSJČ: Slovník spisovného jazyka českého, red. J. Bělič, t. 1–4, Nakladatelství Československé akademie věd, Praha 1960–1971.
Zobacz w Google Scholar

SSN: Slovník slovenských náreči, red. I. Ripka, t. 1–2, Veda, Bratislava 1994–.
Zobacz w Google Scholar

SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar

Stanislav J. 1935: Pôvod východoslovenských nárečí, Nákladem Učené společnosti Šafaříkovy, Bratislava.
Zobacz w Google Scholar

Stieber Z. 1950: Problém pôvodu východoslovenských nárečí, „Svojina”, Košice (w pol. tłum. Problem pochodzenia dialektów wschodniosłowackich), [w:] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 191–203.
Zobacz w Google Scholar

SUM: Slovnik ukraїns′koї movi, red. Ì.K. Bìlodìd, t. 1–11, Naukova dumka, Kiїv 1970–1980.
Zobacz w Google Scholar

SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996.
Zobacz w Google Scholar

SychtaKasz: B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1967–1976.
Zobacz w Google Scholar

Štolc J. 1994: Slovenská dialektológia, Veda, Bratislava.
Zobacz w Google Scholar

TSBLM: Tłumaczal′ny sloŭnìk belaruskaj lìtaraturnaj movy, red. I.L. Kapyloŭ, Belaruskaja Encyklapedyja imia Petrusìa Broŭkì, Mìnsk 2016.
Zobacz w Google Scholar

TSBM: Tlumaczal′ny sloŭnìk belaruskaj movy u pâcі tamach, red. M.P. Loban, t. 1–5, Galoŭna redakcyja belaruskaj saveckaj encyklapedyì, Mіnsk 1977–1984.
Zobacz w Google Scholar

WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://wsjp.pl; dostęp: 30 września 2020).
Zobacz w Google Scholar

Želehovskij E., Nedїl´skij S. 1886: Malorusko-nìmeckij Slovar´, Drukarnâ Tow. im Šewczenka, L´vìv.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content