Rzeczowniki męskoosobowe a rzeczowniki żeńskoosobowe. Glosy do praktyki leksykograficznej
Słowa kluczowe
feminatywy
zakres znaczeniowy
definicja słownikowa
definiens
Jak cytować
Abstrakt
W niniejszym artykule przedmiotem zainteresowania są słownikowe definicje znaczeń rzeczowników męskoosobowych i motywowanych nimi rzeczowników żeńskoosobowych. Analizie zostały poddane definicje zawarte w Wielkim słowniku języka polskiego PAN, które w zależności od potrzeby są porównywane z odpowiednimi definicjami w Uniwersalnym słowniku języka polskiego, a poczynione w tym zakresie spostrzeżenia stanowią tytułowe glosy do stosowanej praktyki leksykograficznej. Znaczenia rzeczowników męskoosobowych, które nie wskazują (prymarnie) na płeć nazywanych nimi osób, definiowane są dwojako: albo za pomocą definiensa o najbardziej ogólnym znaczeniu (np. osoba), albo za pomocą jego hiponimu (np. członek). W definicjach, które sugerują, że definiowane znaczenia maskulinów można odnieść wyłącznie do osób płci męskiej, w funkcji definiensa pojawia się zawsze rzeczownik mężczyzna. Definicje znaczeń rzeczowników żeńskoosobowych zawsze wskazują na kobiety: albo za pomocą rzeczownika kobieta, albo za pomocą jego hiponimu (np. autorka). Porównując definicje znaczeń leksemów należących do tych samych pól znaczeniowych (a także w obu wskazanych wyżej słownikach), można zaobserwować niekonsekwentne stosowanie przedstawionych sposobów definiowania zarówno maskulinów, jak i feminatywów. Za podstawowy problem leksykograficzny należy uznać ustalenie, które rzeczowniki męskoosobowe są polisemiczne (nazywają osoby bez względu na płeć oraz tylko mężczyzn), a które są wyłącznie nazwami mężczyzn.
Bibliografia
Breza E. 2013: Wola Pani Minister nie stworzy formy ministra w polszczyźnie, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 70–73.
Zobacz w Google Scholar
Dyszak A.S. 2013: Potrzeba czy zbędna moda?, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 78–83.
Zobacz w Google Scholar
Dyszak A.S. 2016: Formacje żeńskoosobowe w najnowszych słownikach definicyjnych języka polskiego, [w:] E. Rogowska-Cybulska i E. Badyda (red.), Słowotwórstwo języka mówionego i pisanego. Materiały siódmej konferencji językoznawczej poświęconej pamięci Profesora Bogusława Krei, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 127–146.
Zobacz w Google Scholar
Dyszak A.S. 2020: O trzech stuletnich feminatywach, [w:] K. Wojan (red.), Wokół pewnego cytatu, BEL Studio, Warszawa, s. 79–85.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 1993: Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych, Polskie Towarzystwo Semiotyczne, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. (red.) 1984: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Jadacka H., Bondkowska M., Burkacka I., Grabska-Moyle E., Karpowicz T. (red.) 2001: Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego. Gniazda odrzeczownikowe, Universitas, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kita M. 2013: Preferuję: pani ministro. Dyskusja na temat ministry, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 88–93.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2009: Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Saloni Z., Świdziński M. 1985: Składnia współczesnego języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Zieniukowa J. 2013, „Pani Marszałkini” – czyli o językowym dziwolągu, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 140–142.
Zobacz w Google Scholar