Wpływy francuskie w polskim słownictwie sekwatywnym XVI wieku
Słowa kluczowe
polszczyzna XVI wieku
francuskie wpływy językowe
leksyka reformacyjna
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie wpływów francuskich na polskie nazwy sekwatywne związane z reformacją. Interferencje francuskie są tu rozumiane szeroko – nie tylko leksykalnie, jako zapożyczenia, lecz także jako odbicie w polszczyźnie ważnych elementów francuskiej reformacji. Materiał leksykalny wyekscerpowano ze Słownika polszczyzny XVI wieku. Ze względu na podstawę leksykalną wyodrębniono nazwy odantroponimiczne, nazwy utworzone od toponimu i od apelatywu. O ile wśród czynników inicjujących kontakty francusko-polskie najczęściej wymienia się panowanie Henryka Walezego, wyjazdy Polaków na studia do Francji i przyjazdy tamtejszych nauczycieli do Polski, o tyle analizowany w niniejszym artykule materiał w postaci nazw sekwatywnych pokazuje, że jednym z takich czynników była również reformacja.
Bibliografia
Bem K. 2005: Holenderski Kościół reformowany w XVI i XVII wieku. Struktura, organizacja, problemy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” XLIX, s. 63–92.
Zobacz w Google Scholar
Besson M. 1909: La plus ancienne mention du Pays de Vaud (Pagus Valdensis), „Revue historique vaudoise”, nr 17, s. 113–115 (online: http://doi.org/10.5169/seals-16630, dostęp: 15 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
Britannica: The New Encyclopaedia Britannica, t. 6, Encyclopædia Britannica, Chicago 1998.
Zobacz w Google Scholar
Brunn U. 2014: De l’usage des «cathares» en Histoire médiévale, „Ménestrel. Médiévistes sur le net: sources, travaux et références en ligne”, 23 września 2014 (online: http://www.menestrel.fr, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
DAF: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 1, Académie Française, Paris 1694.
Zobacz w Google Scholar
DAFIV: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1762.
Zobacz w Google Scholar
DAFV: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1798.
Zobacz w Google Scholar
DAFVI: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1835.
Zobacz w Google Scholar
DAFVIII: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 8, Académie Française, Paris 1932.
Zobacz w Google Scholar
DCLF: J.-F. Férauld, Dictionnaire critique de la langue française, Mossy, Marseille 1787.
Zobacz w Google Scholar
DEAFpré: Dictionnaire Étymologique de l’Ancien Français, Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Heidelberg (online: http://www.deaf-page.de/, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
DLFLittré: É. Littré Dictionnaire de la Langue Française, Hachette, Paris 1873–1877 (online: https://www.littre.org/, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
DMF: Dictionnaire du Moyen Français (1330–1500), ATILF – CNRS & Université de Lorraine, 2015 (online: http://www.atilf.fr/dmf/, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
DTVFBorel: P. Borel, Dictionnaire des Termes du Vieux Français ou Trésor des Recherches & Antiquités Gauloises et Françoises, Niort, L. Favre 1882 [reprint: 1655–1667] (online: https://archives.org, dostęp: 28 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
EK: Encyklopedia katolicka, t. 1–20, red. F. Gryglewicz i in., Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1973–2014.
Zobacz w Google Scholar
ESSČ: Elektronický slovník staré češtiny, Praha: Ústav pro jazyk český AV ČR, v.v.i., oddělení vývoje jazyka 2006 (online: https://vokabular.ujc.cas.cz/, dostęp: 16 czerwca 2021).
Zobacz w Google Scholar
FEW: W. von Wartburg, Französisches etymologisches Wörterbuch, Tübingen–Nancy 1922 (wyjątki opracowane i udostępnione w tzw. Indeksie FEW (fr. Index du FEW), red. E. Buchi) (online: https://apps.atilf.fr/lecteurFEW/, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
GLOXI-XIV: A. Bos, Glossaire de la langue d’oïl (XI–XIV siècles) contenant les mots vieux-français hors d’usage, leur explication, leur étymologie et leur concordance avec le provençal et l’italien, J. Maisonneuve Libraire-Éditeur, Paris 1891 (online: https://archives.org, dostęp: 28 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
Grandmaison de Ch. 1902: Origine et étymologie françaises du mot huguenot, „Bulletin historique et littéraire (Société de l’Histoire du Protestantisme Français)”, nr 51(1), s. 7–13.
Zobacz w Google Scholar
HK: H. Tüchle, C.A. Bouman, Historia Kościoła, t. 3: 1500–1715, przeł. J. Piesiewicz, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986.
Zobacz w Google Scholar
Klemensiewicz Z. 2002: Historia języka polskiego, wyd. 8, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kopaliński W. 2021: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Krasnodębska E. 2011: Nazwy zakonników, członków sekt religijnych oraz wyznawców doktryn teologicznych w polszczyźnie XVI w., [w:] A. Ceglińska-Gajda (red.), Naród. Religia. Język. Materiały z konferencji 17–19 maja 2010 r., Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 199–212.
Zobacz w Google Scholar
Kreja B. 1999: Formacje na -anin i -an w języku polskim i w innych językach słowiańskich, [w:] B. Kreja, Słowotwórstwo polskie na tle słowiańskim. Studia, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 46–64.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
LAFGodefroy: F. Godefroy, Lexique de l’ancien français, H. Welter, Paris–Leipzig 1901 (online: https://archives.org, dostęp: 27 czerwca 2021).
Zobacz w Google Scholar
Masson H. 1993: Słownik herezji w Kościele katolickim, Wydawnictwo „Książnica”, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Mecking V. 2019: L’affaire Antoine de Saint-Michel D’Avully vs. Théodore de Bèze anno 1598 (approche lexicale), „L’archive ouvert pluridisciplinaire HAL”, halshs-01973240 (online: https://hal.archives-ouvertes.fr/, dostęp: 26 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
Michalska-Górecka P. 2021: Muncerianie, rakowianie, tropiści. Nazwy sekwatywne w polszczyźnie XVI wieku, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1962, t. 5–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963–1969 (online: http://sjpd.pwn.pl/, dostęp: 1 marca 2021).
Zobacz w Google Scholar
SłF-P: Wielki słownik francusko-polski, t. 1, oprac. S. Ciesielska-Borkowska i in., red. J. Dobrzyński i in., Wiedza Powszechna, Warszawa 1983.
Zobacz w Google Scholar
SłŁ-P: Mały słownik łacińsko-polski, red. J. Korpanty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/, dostęp: 15 stycznia 2021) (Słownik wileński).
Zobacz w Google Scholar
Théry J. 2010: Les hérésies, du XIIe au début du XIVe siècle, [w:] M.-M. de Cevins, J.-M. Matz (red.), Structures et dynamiques de la vie religieuse en Occident (1179–1449), Presses Universitaires de Rennes, Rennes, s. 373–386.
Zobacz w Google Scholar
TLFi: Trésor de la langue française, ATILF – CNRS & Université de Lorraine (online: http://www.atilf.fr/tlfi, dostęp: 27 stycznia 2021).
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, red. S. Dubisz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1986: Galicyzmy w polszczyźnie na tle historii związków polsko-francuskich, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 297–298.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1988: Chronologie des influences françaises sur le polonais, „Studia Romanica Posnaniensia” XIII, s. 193–199.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B., Kurkiewicz-Rzepkowa E. 1983: Uwagi nad zapożyczeniami francuskimi w polszczyźnie XVI wieku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, nr 21, s. 41–48.
Zobacz w Google Scholar
Winiarska I. 2004: Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu. Od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Semper, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Wójcik Z. 2012: Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, wyd. 12 uzupełnione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar