Językowy comeback, czyli przywrócone archaizmy
Słowa kluczowe
archaizm przywrócony
wyraz reaktywowany
leksyka
diachronia
synchronia
semantyka
Jak cytować
Abstrakt
Podstawowym celem artykułu jest refleksja nad terminem archaizm przywrócony. Okazuje się, że studia nad powołaną ponownie do języka warstwą leksykalną są w polskim językoznawstwie od przeszło 20 lat marginalne. Można wskazać różne przyczyny niepodejmowania szerszych analiz tego typu, np. niedostrzeganie archaiczności zaktywizowanych na powrót słów, efemeryczny, okazjonalny charakter wskrzeszonego słownictwa czy problematyczność ekscerpcji bazy materiałowej. Kłopot sprawia również samo rozumienie (wąskie/szerokie/nieostre) omawianego w artykule terminu, co przekłada się na niepewność badawczą w orzekaniu o przywróconych do języka formach. Wskazaną problematykę podejmuje się w artykule nie tylko jako problem teoretyczny, ale także w ramach analizy konkretnych wyrazów.
Bibliografia
Buttler D. 1968: Polski dowcip językowy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1989: Dola i niedola wyrazów pochodzenia łacińskiego we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, nr 3, s. 202–205.
Zobacz w Google Scholar
Doroszewski W. 1938/1939: Objaśnienia wyrazów i zwrotów, „Poradnik Językowy”, nr 9/10, s. 191.
Zobacz w Google Scholar
Handke K. 1998: „Czasowe cezury” i przebieg życia wyrazu, [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały VI Kolokwium Językoznawczego, Gniezno 26–28 września 1996 r., t. 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 9–27.
Zobacz w Google Scholar
Handke K. 1999: Pojęcie i termin „archaizm” na tle zawartości polskich leksykonów, [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały VII Kolokwium Językoznawczego, Gorzów Wielkopolski 16–18 czerwca 1997 r., t. 5, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 9–20.
Zobacz w Google Scholar
Handke K. 2012: Ciągłość i cezury w życiu wyrazów: eksperyment warsztatowy, „Studia Językoznawcze”, t. 11, s. 7–36.
Zobacz w Google Scholar
Handke K., Popowska-Taborska H., Galsterowa I. 1996: Nie dajmy zginąć słowom. Rzecz o odchodzącym słownictwie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 2012: Zanikanie słów wobec ewolucji systemu słowotwórczego, [w:] A. Janowska, M. Pastuch (red.), Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice, s. 251–260 (pierwodruk [w:] E. Koniusz (red.), Staropolszczyzna piękna i interesująca, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce 2006, s. 145–153).
Zobacz w Google Scholar
Krąpiec M.A. 1985: Język i świat realny, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. fototypiczne edycji lwowskiej, t. 1–6, Gutenberg Print, Warszawa 1994–1995.
Zobacz w Google Scholar
Machnicka V. 2004: Riksza, pucybut, ogródek, czyli kilka uwag o powracającym słownictwie, [w:] K. Michalewski (red.),
Zobacz w Google Scholar
Współczesne odmiany języka narodowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 49–54.
Zobacz w Google Scholar
Machnicka V. 2006: Charakterystyka wybranych archaizmów leksykalnych pochodzenia grecko-łacińskiego poświadczonych w „Kronikach” Bolesława Prusa, „Styl. Rocznik Międzynarodowy”, nr 5, s. 261–270.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 2012: Wykłady z leksykologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, wyszukiwarka korpusowa PELCRA (online: http://www.nkjp.uni.lodz.pl/, dostęp: 13 lutego 2021).
Zobacz w Google Scholar
OJ UW: Obserwatorium językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Najnowsze słownictwo polskie (online: https://nowewyrazy.uw.edu.pl, dostęp: 13 lutego 2021).
Zobacz w Google Scholar
Piela A. 2016: Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Piela A. 2020: Kłopotliwe kwalifikatory w słownikach języka polskiego, „Język Polski” C, z. 3, s. 58–72.
Zobacz w Google Scholar
Piela A. 2021a: W cieniu koronawirusa… Powrót medyka, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 99–106.
Zobacz w Google Scholar
Piela A. 2021b: Żartobliwe archaizmy i anachronizmy w słownikach współczesnej polszczyzny, [w:] E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 123–137.
Zobacz w Google Scholar
SeBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
SeBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
Zobacz w Google Scholar
SGP: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1900–1911.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
Skarga B. 1989: Granice historyczności, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–37, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2016.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1982: Co znaczy dziś wyraz przaśny?, „Język Polski” LXII, z. 1, s. 21–24.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1998a: Słowa, które wracają, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, t. 3, s. 107–116.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1998b: Uwagi o „odchodzącym słownictwie” (w związku z książką K. Handke, H. Popowskiej-Taborskiej i I. Galsterowej), [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały z VI Kolokwium Językoznawczego, Gniezno 26–28 września 1996 r., t. 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 21–34.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 2001: Rozwój zasobu leksykalnego polszczyzny XX wieku, [w:] S. Dubisz, S. Gajda (red.), Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s. 141–153.
Zobacz w Google Scholar
Wilczewska K. 1970: O słownictwie współczesnej mody, „Język Polski” L, z. 2, s. 97–109.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://www.wsjp.pl, dostęp: 13 lutego 2021).
Zobacz w Google Scholar
WSJPDun: Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, red. B. Dunaj, t. 1–2, Langenscheidt, Warszawa 2007.
Zobacz w Google Scholar