Język wrażliwy na płeć w sejmie i senacie: badanie korpusowe strategii feminizacji i neutralizacji w polskim dyskursie parlamentarnym
Abstrakt
W artykule przedstawiono wyniki badania użycia w polskim dyskursie parlamentarnym języka wrażliwego na płeć. Wykorzystując korpus ParlaMint, przeanalizowano wypowiedzi z sejmu i senatu z lat 2015–2022. Zbadano strategie językowe neutralizacji i feminizacji oraz tendencje związane z ich użyciem. Wyniki dostarczają informacji na temat częstości występowania wybranych rzeczowników odnoszących się do profesji, funkcji i przynależności do wspólnoty (np. narodowej) oraz trendów w ich użyciu. Wyniki wskazują, że w polskim dyskursie parlamentarnym przeważa neutralizacja, tj. rezygnacja z form żeńskich. Na wybór formy rodzajowej największy wpływ mają: włączający charakter rodzaju męskiego, postrzegany prestiż i status zawodu/funkcji oraz formy stosowane w aktach prawnych. Feminizacja zawodu/funkcji - jak się wydaje - nie odgrywa istotnej roli. Wyniki badania mogą stanowić punkt wyjścia do dalszych analiz nad językiem wrażliwym na płeć oraz stosowaniem feminizacji i neutralizacji nie tylko w kontekście parlamentarnym, ale również szerzej – w dyskursie instytucjonalnym.
Bibliografia
Beker D. 2022: Przepisy powinny przewidywać „prezydentkę” miasta, „Dziennik Gazeta Prawna”, 6.12.2022 (https://serwisy.gazetaprawna.pl/samorzad/artykuly/8603867,zenskie-nazwy-stanowiska-pracy-zarzadcze-feminatywy-kobiety.html, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Congreso de los Diputados 2020: Plan de igualdad: Seguimiento y evaluación – eje 8, 11.03.2020 (https://www.congreso.es/gl/cem/plan_de_igualdad#Eje8, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Erjavec T., Kopp M., Ogrodniczuk M., Osenova P., Agirrezabal M., Agnoloni T. i in. 2023: Multilingual comparable corpora of parliamentary debates ParlaMint 4.0, Slovenian language resource repository CLARIN.SI, ISSN 2820-4042 (http://hdl.handle.net/11356/1859, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Grochowska M., Wierzbicka A. 2015: Produktywne typy słowotwórcze nazw żeńskich we współczesnej polszczyźnie, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 49, s. 45–55.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. (red.) 1999: Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 2: Morfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
GUS 2022: Zasoby kadrowe w wybranych zawodach medycznych na podstawie źródeł administracyjnych w latach 2019–2020, 30.11.2022 (https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5513/28/1/1/zasoby_kadrowe_w_wybranych_zawodach_medycznych_na_podstawie_zrodel_administracyjnych_w_latach_2019-2020.pdf, dostęp: 15 listopada 2023).
Zobacz w Google Scholar
Jankowski H. 2021: W obronie języka czy w obawie przed zmianą? Manipulacje językowe w prawicowych tekstach publicystycznych o nazwach żeńskich, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 55, s. 73–87.
Zobacz w Google Scholar
Jarosz M. 2023: Ministra czy ministerka? Językoznawca Grażyna Majkowska o tym, jak feminatywy dzielą społeczeństwo, „Rzeczpospolita”, 18.12.2023 (https://kobieta.rp.pl/wywiad/art39583811-ministra-czy-ministerka-jezykoznawca-grazyna-majkowska-o-tym-jak-feminatywy-dziela-spoleczenstwo, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. 2005: Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Kilgarriff A., Baisa V., Bušta J., Jakubíček M., Kovář V., Michelfeit J., Rychlý P., Suchomel V. 2014: The Sketch Engine. Ten years on, „Lexicography”, no. 1, s. 7–36.
Zobacz w Google Scholar
Kilgarriff A., Rychlý P., Smrž P., Tugwell D. 2004: The Sketch Engine, [w:] G. Williams, S. Vessier (red.), Proceedings of the 11 th EURALEX International Congress, Universite de Bretagne-Sud., Lorient, s. 105–116.
Zobacz w Google Scholar
Krysiak P., Małocha-Krupa A. 2020: Feminatywum, feminatyw, nazwa żeńska, żeńska końcówka – problemy terminologiczne, „Oblicza Komunikacji”, t. 12, s. 229–238.
Zobacz w Google Scholar
Kublik A. 2013: Sejmu nie stać na żeńskie końcówki, „Gazeta Wyborcza”, 18.01.2013 (https://wyborcza.pl/7,75398,13257260,sejmu-nie-stac-na-zenskie-koncowki.html, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Latos A. 2020: Feminatywy w stanowiskach Rady Języka Polskiego. Język a ewolucja normy społecznej, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 26(2), s. 227–242.
Zobacz w Google Scholar
Lindqvist A., Renström E.A., Gustafsson Sendén M. 2018: Reducing a male bias in language? Establishing the efficiency of three different gender-fair language strategies, „Sex Roles”, vol. 81, no. 1–2, s. 109–117 (https://doi.org/10.1007/s11199-018-0974-9, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2023: Feminatywy oraz inne spory o słowa. Próba diagnozy i propozycje pozytywne, „Socjolingwistyka”, nr 37, s. 345–368.
Zobacz w Google Scholar
Małocha-Krupa A. 2018: Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Atut, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2009: Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Nowosielska P. 2021: Feminatywy w terenie. Warszawa wprowadza żeńskie końcówki w nazwach stanowisk, „Dziennik Gazeta Prawna”, 4.01.2021 (https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8058256,trzaskowski-warszawa-feminatywy-zenskie-koncowki-w-nazwach-stanowisk.html, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
OPC 2020: OPC : drafting guidance (online: https://www.gov.uk/government/publications/drafting-bills-for-parliament, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
ORE 2015: Raport. Nauczyciele w roku szkolnym 2014/2015 (online: www.ore.edu.pl/, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
PE 2018: Język neutralny płciowo w Parlamencie Europejskim (online: https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/187107/GNL_Guidelines_PL-original.pdf, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
RJP 2012: Stanowisko Rady Języka Polskiego w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (online: https://rjp.pan.pl/?view=article&id=1359:stanowisko-rady-jzyka-polskiego-w-sprawie-eskich-form-nazw-zawodow-i-tytuow&catid=109, dostęp: 27 grudnia 2023)
Zobacz w Google Scholar
RJP 2019: Stanowisko Rady Języka Polskiego przy prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów (online: https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1861:stanowisko-rjp-w-sprawie-zenskich-form-nazw-zawodow-i-tytulow, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Sejm RP 2019: 100 lat kobiet w Sejmie. Posłanki – współtwórczynie polskiego parlamentaryzmu, 7.03.2019 (https://www.sejm. gov.pl/sejm8.nsf/komunikat.xsp?documentId=966B6BE1066A3039C12583B60043A668, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Sejm RP 2021: 8 marca. Międzynarodowy Dzień Kobiet. IX kadencja Sejmu – najwięcej posłanek w historii polskiego parlamentaryzmu, 7.08.2021 (https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=66F2BD1DB715CBABC 125868F004C3D2F, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Senat RP: Mała statystyka Senatu (https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k8/statystyki/wybrane_dane_10/05_mala_statystyka.pdf, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Sczesny S., Formanowicz M., Moser F. 2016: Can gender-fair language reduce gender stereotyping and discrimination?, „Frontiers in Psychology”, vol. 7, no. art. 25 (https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00025, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
SNŻP : Słownik nazw żeńskich polszczyzny, red. A. Małocha-Krupa, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2019: Premiera, premierka czy pani premier? Nowe feminatywy w badaniu ankietowym, „Język Polski” XCIX, z. 2, s. 22–40.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2021: Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku płci, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2023: Pielęgniarka ery cyfrowej. Feminatywy w funkcji generycznej, „Język Polski” CIII, z. 1, s. 71–85.
Zobacz w Google Scholar
Śledzińska-Simon A. 2022: Kobiety i płeć w konstytucji, „Państwo i Prawo”, nr 10, s. 74–90.
Zobacz w Google Scholar
Valls Alguacil M.L. 2021: Reflexiones sobre el llamado lenguaje inclusivo en la administración parlamentaria. Herramientasy recomendaciones para la redacción de textos no sexista, „Revista de las Cortes Generales”, nr 110, s. 325–361 (https://doi.org/10.33426/rcg/2021/110/1571, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Williams C. 2008: The end of the ‘masculine rule’? Gender-neutral legislative drafting in the United Kingdom and Ireland, „Statute Law Review”, vol. 29, no. 3, s. 139–153.
Zobacz w Google Scholar
Woźniak E. 2014: Język a emancypacja, feminizm, gender, „Rozprawy Komisji Językowej”, t. 60, s. 295–312.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: www.wsjp.pl, dostęp: 27 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Wtorkowska M. 2019: O żeńskich formach nazw zawodów, tytułów i stanowisk w języku polskim, „Slavistična revija”, nr 67(2), s. 223–232.
Zobacz w Google Scholar
Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B., Bobrowski J., Czelakowska A., Grochowski M., Przybylska R., Waniakowa J., Węgrzynek K. (red.) 2018: Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar