Dziewiętnastowieczna leksyka z Wileńszczyzny w rękopiśmiennym słowniczku Artura Dolińskiego na tle innych źródeł z kresów północno-wschodnich
PDF

Słowa kluczowe

XIX-wieczna polszczyzna kresowa
leksykologia
leksykografia gwarowa
Wileńszczyzna

Jak cytować

Kuryłowicz, B. (2024). Dziewiętnastowieczna leksyka z Wileńszczyzny w rękopiśmiennym słowniczku Artura Dolińskiego na tle innych źródeł z kresów północno-wschodnich. Język Polski, 104(3), 16–26. https://doi.org/10.31286/JP.00981

Abstrakt

Artykuł przedstawia nieznane słownictwo z Wileńszczyzny drugiej połowy XIX w. wyekscerpowane z rękopiśmiennego słowniczka Artura Dolińskiego. Jest to ważne źródło do badań nad polszczyzną Kresów północno-wschodnich i świadectwo kulturowego dziedzictwa Wileńszczyzny. W słowniczku zostało zarejestrowanych 210 wyrazów właściwych polskim gwarom ludowym z okolic Wilna, które w toku analiz zostały skonfrontowane z materiałem językowym pochodzącym z innych źródeł północnokresowych. Autorka ustaliła, że 60 leksemów zanotowanych przez Dolińskiego to nazwy nieznane, niewystępujące w dostępnych materiałach źródłowych i opracowaniach. Grupę nowych, nierozpoznanych wcześniej wyrazów tworzą głównie rzeczowniki i czasowniki odnoszące się do codziennego życia mieszkańców podwileńskich wsi. Kolejnych 17 nazw charakteryzuje osobliwa semantyka odmienna od utrwalonych w słownikach i poradnikach znaczeń, słaba dokumentacja w historycznych materiałach źródłowych z Kresów bądź w gwarowej dwudziestowiecznej polszczyźnie z Litwy. Słowniczek Dolińskiego stanowi zatem dodatkowe potwierdzenie ich istnienia w dziewiętnastowiecznej polszczyźnie kresowej.

https://doi.org/10.31286/JP.00981
PDF

Bibliografia

Chlebowski B., Walewski W. (red.) 1888: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 9, nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Cygan S. 2020: Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe księdza Władysława Siarkowskiego z perspektywy leksykograficznej, „Gwary Dziś”, nr 12, s. 229–245.
Zobacz w Google Scholar

Cygan S. 2021: XIX-wieczny słowniczek gwarowy z Podlasia Zygmunta Wasilewskiego jako przyczynek do dziejów polskiej leksykografii gwarowej, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 87–99.
Zobacz w Google Scholar

Dwilewicz B. 1997: Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, DiG, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Gajewski M. 2005: Nasze podwileńskie ojczyzny (online: https://kresy.genealodzy.pl/obce/nasze_podwilenskie_ojczyzn. pdf, dostęp: 19 kwietnia 2023).
Zobacz w Google Scholar

Gloger Z. 2020: Słownik gwary ludowej w okr[ęgu] tykocińskim, [w:] B. Nowowiejski, B. Kuryłowicz (red.), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej, cz. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 65–205.
Zobacz w Google Scholar

Grek-Pabisowa I. 2002: Współczesne gwary polskie na Litwie i Białorusi. Fonetyka, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Karaś H. 2002: Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Aušra, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Karaś M. 1961: Z historii badań nad słownictwem gwarowym, „Język Polski” XLI, z. 5, s. 355–369.
Zobacz w Google Scholar

Koniusz E. 2001: Polszczyzna z historycznej Litwy w Słowniku gwar polskich Jana Karłowicza, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
Zobacz w Google Scholar

Korybut-Marciniak M. 2012: Bliższe i dalsze podróże Artura Dolińskiego w świetle jego wspomnień, „Echa Przeszłości”, nr 13, s. 209–224.
Zobacz w Google Scholar

Korybut-Marciniak M. 2014: Na służbie w Petersburgu. Stolica carów w oczach Artura Dolińskiego, „Echa Przeszłości”, nr 15, s. 109–126.
Zobacz w Google Scholar

Kuryłowicz B. 2022: Rękopiśmienny słowniczek wileńskiej gwary ludowej Artura Dolińskiego jako źródło do badań gwar polskich, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 22, s. 347–361.
Zobacz w Google Scholar

Kuryłowicz B. 2023: Dziewiętnastowieczny słowniczek Artura Dolińskiego z Wileńszczyzny w kontekście badań Profesora Bogusława Nowowiejskiego nad dawną leksykografią gwarową, [w:] J. Ławski, V. Wejs-Milewska (red.), Twórcy środowiska filologicznego, Prymat, Białystok, s. 173–184.
Zobacz w Google Scholar

Kurzowa Z. 1963: Język filomatów i filaretów (słowotwórstwo i słownictwo), Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Kurzowa Z. 1993: Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Łętowski A. 1915: Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie, nakładem Księgarni Józefa Zawadzkiego, Wilno.
Zobacz w Google Scholar

Masojć I. 2006: Słownictwo gwar polskich na Litwie, jego funkcjonowanie i zróżnicowanie geograficzne, [w:] J. Rieger, I. Masojć, K. Rutkowska (red.), Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, DiG, Warszawa, s. 49–72.
Zobacz w Google Scholar

Nitsch K. 1958: Recenzja Słownika gwar polskich J. Karłowicza, [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych, t. 4, Wrocław–Kraków, s. 195–225 (przedruk z: Słownik gwar polskich. Ułożył Jan Karłowicz, „Rocznik Slawistyczny” 1911, R. IV, s. 199–243).
Zobacz w Google Scholar

Rieger J., Masojć I., Rutkowska K. (red.) 2006: Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, DiG, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

SGPKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Akademia Umiejętności, Kraków 1900–1911.
Zobacz w Google Scholar

SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem Prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1898–1923.
Zobacz w Google Scholar

SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar

Szwed J. 1931: Mów poprawnie! Słownik błędów językowych, Towarzystwo Wydawnicze „Pogoń”, Wilno.
Zobacz w Google Scholar

Szwejkowska H. 1929: Imiesłów czynny przeszły na -szy, „Język Polski” XIV, s. 71–75.
Zobacz w Google Scholar

Turska H. 1982: O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie, [w:] J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad polszczyzną kresową, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 9–121.
Zobacz w Google Scholar

Walicki A. 1879: Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka popełnione oraz prowincjonalizmy, nakładem Gebethnera i Wolffa, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Woźniak K. 2000: Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, [w:] H. Popowska-Taborska (red.), Słowiańskie słowniki gwarowe, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, s. 17–51.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content