PRZYRODA jako dynamiczna siła oczami dawnego użytkownika polszczyzny

Abstrakt

Pojęcie PRZYRODA ma dwa odmienne sensy – pierwszy, statyczny dotyczy ogółu rzeczy i zjawisk niestworzonych przez człowieka, drugi – dynamiczny, dotyczy siły tworzącej te zjawiska. Artykuł stanowi próbę odtworzenia ewolucji pojęcia NATURA DYNAMICZNA, czyli przyroda widziana jako twórcza siła sprawcza, zachowanej w języku od staropolszczyzny do współczesności. Podstawą analizy jest materiał z korpusów tekstów kolejnych okresów rozwoju języka polskiego, pomocniczo wykorzystano słowniki historyczne, dawne i współczesne polszczyzny. Główny sens pojęcia NATURA DYNAMICZNA, tj. postrzeganie jej jako aktywnej i kreatywnej siły sprawczej ukształtował się już w XVI wieku. W tym samym czasie po raz pierwszy pojawiło się metaforyzowanie NATURY DYNAMICZNEJ jako matki i jako darczyńcy, a także pozytywna aksjologizacja. Taki obraz pojęcia utrwalał się w kolejnych wiekach. NATURA DYNAMICZNA jako część ogólniejszego pojęcia PRZYRODA nabrała wyrazistego kształtu wcześniej niż PRZYRODA STATYCZNA, ale oba pojęcia nakładały się na siebie już od najwcześniejszych etapów, zawsze były nazywane tymi samymi leksemami wieloznacznymi – przyrodzenie i natura, później przyroda.