Plurale tantum vs. rzeczownik dwuliczbowy – o płynności statusu jednostki językowej
Słowa kluczowe
rzeczownik dwuliczbowy
znaczenie
forma
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem rozważań są polskie pluralia tantum typu akta, baty, cynaderki, które powstały w drodze leksykalizacji określonych znaczeń przysługujących formom pluralis rzeczownika dwuliczbowego (akt, bat, cynaderka). Na przykładzie bata i batów ukazana została dynamika ich statusu w przestrzeni języka: referencjalna różnorodność ich form w tekstach i zróżnicowanie ujęć tego faktu w słownikach ujawniające płynność granic między rzeczownikami dwuliczbowymi i rzeczownikami z gurpy pluralia tantum w polszczyźnie. Na podstawie analizy ponad 230 jednostek tego rodzaju uwidocznione również zostały mechanizmy wiązania znaczeń z formą liczby mnogiej, takie jak zwężanie, rozszerzanie, metonimi(zacj)a i metafor(yzacj)a, prowadzące do rozmycia granic między tymi subkategoriami rzeczownika.
Bibliografia
Andrzejczuk A. 2007: (Nie) tylko w liczbie mnogiej. Rozważania o szeroko rozumianych plurale tantum, „LingVaria”, nr 2, s. 177‒188.
Zobacz w Google Scholar
Bogusławski A. 1987: Obiekty leksykograficzne a jednostki języka, [w:] Z. Saloni (red.), Studia z polskiej leksykografii współczesnej, t. 2, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1987, s. 13‒34.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (online: https://sxvii.pl/#, dostęp: 10 lipca 2023).
Zobacz w Google Scholar
Fedorowicz A. 2007: Regularna polisemia rzeczownika w słownikach, [w:] P. Żmigrodzki, R. Przybylska (red.), Nowe studia leksykograficzne, Lexis, Kraków, s. 47–68.
Zobacz w Google Scholar
Friedelówna T. 1968: Kategoria plurale tantum w języku polskim, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 1988: Problem derywatów i wyrazów polisemicznych w opisie słownikowym, [w:] W. Lubaś (red.), Wokół słownika współczesnego języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 63–77.
Zobacz w Google Scholar
GWJP-M: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2 zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego PWN, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Jasińska M. 2015: Pluralia tantum w języku polskim i rosyjskim. Studium porównawcze, Primum Verbum, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Krzyżanowski P. 1988: Kategoria liczby jako wykładnik odrębności leksykalnej, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, Seria 7, Językoznawstwo. Prace na X Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii 1988, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 231–236.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar
MSJP: Mały słownik języka polskiego, red. H. Auderska, Z. Łempicka, S. Skorupka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
Zobacz w Google Scholar
MSJPSob: Mały słownik języka polskiego PWN, red. E. Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: http://www.nkjp.pl/, dostęp: 10 maja 2023).
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2017: Uzualne pluralia tantum we współczesnej polszczyźnie, „Studia Europaea Gnesnensia”, nr 15, s. 209‒231.
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2019: O dynamice nazw pluralia tantum w polszczyźnie, [w:] A. Dombrowski, W. Żarski, M. Rudnicka (red.), Pojęcie – kategoria – słowo w teorii i praktyce, Impuls, Wrocław, s. 123‒138.
Zobacz w Google Scholar
Nowosad-Bakalarczyk M. 2022: Ilościowe ujmowanie świata w polszczyźnie (na przykładzie oceniania i oceny ilości rzeczy i zdarzeń), [w:] S. Niebrzegowska-Bartmińska, M. Nowosad-Bakalarczyk, P. Łozowski (red.), I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, t. 3: Pamięć – tożsamość – kategorie językowo-kulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 175–194.
Zobacz w Google Scholar
NSJPSob: Nowy słownik języka polskiego PWN, red. E. Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Zobacz w Google Scholar
PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1–50, Kurpisz, Poznań 1994–2005.
Zobacz w Google Scholar
SGJP: M. Woliński, Z. Saloni, R. Wołosz, W. Gruszczyński, D. Skowrońska, Z. Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego, wyd. 4, Warszawa 2020 (online: http://sgjp.pl, dostęp: 27 marca 2023).
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SJPSzym: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988–1989.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2021.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 [reprint: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1952–1953].
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, wydany staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: https://eswil.ijp.pan.pl/).
Zobacz w Google Scholar
SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Kraków 1996.
Zobacz w Google Scholar
Taylor J.R. 2001: Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, przeł. A. Skucińska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Tokarski R. 1981: Derywacja semantyczna jako jedno ze źródeł polisemii wyrazowej, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 91–105.
Zobacz w Google Scholar
Tokarski R. 1987: Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
Waszakowa K. 1996: Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 2006: Reguły semantyczne w gramatyce, przeł. A. Głaz, [w:] A. Wierzbicka, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 417‒440.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl/, dostęp: 10 lipca 2023).
Zobacz w Google Scholar
WSJP PWN: Wielki słownik języka polskiego PWN ze słownikiem wyrazów bliskoznacznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Wersja USB Flash Drive (online: https://tiny.pl/w6wsd, dostęp: 10 lipca 2023).
Zobacz w Google Scholar
Żmigrodzki P. 2008: Słowo – słownik – rzeczywistość. Z problemów leksykografii i metaleksykografii, Lexis, Kraków.
Zobacz w Google Scholar