Spiszu czy Spisza?
PDF

Słowa kluczowe

nazwa własna
fleksja
norma językowa
uzus

Jak cytować

Grochola-Szczepanek, H. (2011). Spiszu czy Spisza?. Język Polski, 91(2-3), 160–167. https://doi.org/10.31286/JP.91.2.11

Abstrakt

Celem artykułu jest omówienie przyczyn występowania i frekwencji dwu obocznych form dopełniacza nazwy geograficznej Spisz. Przyczyną rozchwiania w zakresie formy dopełniacza było pojawienie się w XVIII wieku formy Spiż (obok nazwy Spisz). Forma Spiż miała dopełniacz Spiżu (tak jak nazwa pospolita), nazwa Spisz – dopełniacz Spisza (zgodnie z fleksją gwarową). Kiedy formy występowały obocznie, zaczął się pojawiać dopełniacz Spiszu przez analogię do dopełniacza Spiżu. Pomimo wyeliminowania formy Spiż na początku XX wieku i powrotu do pierwotnej nazwy Spisz słowniki języka polskiego zalecają używanie dopełniacza Spiszu jako formy poprawnej. Jednak w praktyce stosowane są formy Spiszu lub Spisza (z przewagą tej drugiej formy), co pokazują przytoczone w artykule przykłady. Autorka postuluje, aby za kryterium poprawności przyjąć wielowiekowy zwyczaj językowy mieszkańców tego regionu i zmienić dotychczas zalecaną formę dopełniacza Spiszu na rzecz formy Spisza, a co najmniej uznać ją za dopuszczalną formę oboczną.

https://doi.org/10.31286/JP.91.2.11
PDF

Bibliografia

Bojko J. 1914: Spiż. Wrażenia z wycieczki do sąsiadów na Spiżu, Kraków (podaję za: Bubak 1986: 252).
Zobacz w Google Scholar

Bubak J. 1972: Spiskie teksty gwarowe z obszaru Polski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze 36, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Bubak J. 1986: Polskie gwary spiskie, [w:] Polski Spisz, pod red. Z. Białego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 811, Prace Etnograficzne 22, Studia Spiskie 1, s. 233–62.
Zobacz w Google Scholar

Cieślikowa A. (red.) 2002: Mały słownik odmiany nazw własnych, Instytut Języka Polskiego PAN, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Czesak A. 2004: Ekspresywizmy osobowe w gwarach Małopolski górzystej (od Żywiecczyzny po Pieniny) na tle kultury ludowej, Kraków (maszynopis pracy doktorskiej dostępny w katalogu komputerowym Biblioteki Jagiellońskiej, online: http://thesis.research.uj.edu.pl/dokt/record.php?sygna tura=2004_105, dostęp 30 czerwca 2010).
Zobacz w Google Scholar

Doroszewski W. (red.) 1994: Słownik poprawnej polszczyzny, wyd. 18, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Echard L. 1782–1783: Dykcjonarzyk geograficzny, czyli opisanie królestw, prowincji, miast, biskupstw, xięstw, hrabstw, margrabstw, portów, fortec i innych miejsc znaczniejszych w czterech częściach świata, Warszawa (podaję za: Staszewski 1959).
Zobacz w Google Scholar

Gładkiewicz R., Homza M. (red.) 2003: Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, Lúč, Levoča–Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Gładkiewicz R., Homza M. (red.) 2003: Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, Terra Scepusiensis. Stav bádania o dejinách Spiša, Lúč, Levoča–Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Grzegorzewski J. 1919: Na Spiszu. Studia i teksty folklorystyczne, Druk. Wł. Łozińskiego, Lwów.
Zobacz w Google Scholar

Grzenia J. 2002: Słownik nazw własnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Jazowski A. 1995: Sabałowa bajka na tle literatury ustnej Podhala, Orawy i Spisza, [w:] O Sabale w stulecie śmierci: 1894–1994. Materiały z sympozjum w Zakopanem, 10–11 grudnia 1994 r., pod red. M. Rokosza, Secesja, Zakopane–Kraków, s. 39–49.
Zobacz w Google Scholar

Jodłowski S., Taszycki W. (red.) 1997: Zasady pisowni polskiej. Słownik ortograficzny, wyd. 23, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Kantor J. 1920: Pieśń i muzyka ludowa Orawy, Podhala i Spisza, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego XXXVII, s. 178–205.
Zobacz w Google Scholar

Karaś H. (red.) 2009: Gwary polskie. Przewodnik multimedialny (online: www.gwarypolskie.uw.edu.pl, dostęp 30 czerwca 2010).
Zobacz w Google Scholar

Kroh A. 2001: Spisz — wielowiekowe dziedzictwo, Pogranicze, Sejny.
Zobacz w Google Scholar

Kucharski A. 1896: Relacja z naukowej podróży do Słowacji (Spiżu) 1828 roku, Lud, t. 2, s. 1–5.
Zobacz w Google Scholar

Labuda G., Stieber Z. (red.) 1975: Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. V: S–Ś, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Linde S.B. 1859: Słownik języka polskiego, t. V: R–T, wyd. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów.
Zobacz w Google Scholar

Madejowa M., Mlekodaj A., Rak M. (red.) 2007: Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ.
Zobacz w Google Scholar

Malec M. 2003: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Małecki M. 1935: Polskie teksty gwarowe ze Spisza, Sbornik Matíce Slovenskej XIII, č. 1, s. 136–40.
Zobacz w Google Scholar

Małecki M. 1938: Język polski na południe od Karpat (Spisz, Orawa, Czadeckie, wyspy językowe), Gebethner i Wolff, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Markowski A. (red.) 1999: Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Nacher A., Styczyński M., Cisowski B. 2004: Spisz. Od Pienin po Raj, Wydawnictwo Bezdroża, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Nalepa J. 2003: Etymologia nazwy Spisz, [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, pod red. R. Gładkiewicza, M. Homzy, Lúč, Levoča–Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: www.nkjp.pl, dostęp 8 grudnia 2010).
Zobacz w Google Scholar

Nitsch K. 1919: Polszczyzna na Spiszu, Poradnik Językowy XVI, s. 35–7.
Zobacz w Google Scholar

Pawłowski E. 1956: O gwarze łapszańskiej, Język Polski XXXVI, s. 21–7.
Zobacz w Google Scholar

Rospond S. 1984: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Zobacz w Google Scholar

Ruciński H. 2003: Dzieje polityczne Spiszu do końca XV wieku, [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, pod red. R. Gładkiewicza, M. Homzy, Lúč, Levoča–Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Rymut K. (wyd.) 1994: Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, t. VIII: R–Sr, t. IX: St–T, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Sikora K. 2006: Liczebniki w gwarach Podtatrza (Podhale, Spisz, Orawa), LingVaria, nr 2, s. 49–61.
Zobacz w Google Scholar

Sikora K. 2010: Grzeczność językowa wsi. Część I. System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Skawiński M. 2003: Ludność współczesnego polskiego Spiszu, [w:] Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, pod red. R. Gładkiewicza, M. Homzy, Lúč, Levoča–Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Sobierajski Z. 1966: Atlas polskich gwar spiskich: na terenie Polski i Czechosłowacji, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Sowa F. 1990: System fonologiczny polskich gwar spiskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Sowa F. 2006: Spiskie przydomki góralskie, [w:] Studia dialektologiczne, t. III, pod red. J. Okoniowej, Lexis, Kraków, s. 105–11.
Zobacz w Google Scholar

Staszewski J. 1959: Słownik geograficzny. Pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych, wyd. 2, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Strauchmann K. 2001: Tajemnice skalnej ziemi. Nie tylko przewodnik, Oficyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków.
Zobacz w Google Scholar

Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. (red.) 1890: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI: S–Szi, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Szymczak M. 1996: Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, wyd. 17, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Urbańczyk S. 1962: Zarys dialektologii polskiej, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content