Słowa kluczowe
komponent izolowany
etymologia
motywacja
Jak cytować
Abstrakt
Z punktu widzenia historii polszczyzny związki frazeologiczne stanowią ciekawy materiał badawczy m.in. ze względu na zjawisko motywacji i różne jej poziomy. Przedmiotem opisu jest podgrupa związków z nieczytelną współcześnie motywacją leksykalną. Materiał badawczy to jednostki zawierające komponenty izolowane, niedające się identyfikować z formą żadnego używanego we współczesnej polszczyźnie ogólnej leksemu. Do związków takich należą np. przepaść z kretesem, mieć kuku na muniu, leżeć odłogiem, złapać wilka. Cel artykułu to wyjaśnienie motywacji tych zwrotów na podstawie słowników historycznych języka polskiego, a przede wszystkim pokazanie na tych przykładach wątpliwości i problemów, jakie napotyka badacz, interpretując dane słownikowe.
Bibliografia
Basaj M. 1988: Rozwój frazeologii staropolskiej w świetle słowników, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 4, red. M. Basaj, D. Rytel, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 184–191.
Zobacz w Google Scholar
Borejszo M. 1985: O archaizmach leksykalnych i semantycznych w stałych związkach wyrazowych współczesnej polszczyzny (na materiale „Słownika języka polskiego” pod redakcją Mieczysława Szymczaka), Poradnik Językowy, z. 6, s. 341–349.
Zobacz w Google Scholar
Dubisz S. 1986: Formy i funkcje archaizacji w zbiorze opowiadań Mariana Pilota pt. „Pantałyk”, Prace Filologiczne XXXIII, s. 383–395.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 2001: O hasłowaniu nieciągłych jednostek języka z segmentem izolowanym, [w:] Nie bez znaczenia... Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Saloniemu z okazji jubileuszu 15 000 dni pracy naukowej, red. W. Gruszczyński i in., Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 87–97.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Kosek I. 2011: Z historii pewnego frazeologizmu: złożyć ręce w małdrzyk, Prace Językoznawcze UWM w Olsztynie, z. 13, s. 103–109.
Zobacz w Google Scholar
Kozarzewska E. 1970: Stałe związki frazeologiczne na tle współczesnego zasobu leksykalnego języka polskiego, Prace Filologiczne XX, s. 303–309.
Zobacz w Google Scholar
Kucała M. 1973: Wyrażenia i zwroty średniowieczne we współczesnej polszczyźnie, Poradnik Językowy, z. 4, s. 184–194.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar
Lewicki A.M. 1982: O motywacji frazeologizmów, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 1, red. M. Basaj, D. Rytel, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 33–47.
Zobacz w Google Scholar
Lewicki A.M. 1986: Słownik a gramatyka w leksykograficznym opisie związków frazeologicznych, [w:] Typy opisów gramatycznych języka. Materiały polsko-czeskiej sesji naukowej. Jabłonna 15–17 XI 1983, red. M. Basaj, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 157–170.
Zobacz w Google Scholar
Lewicki A.M. 2009: Sprawi manto — analiza motywacji związku frazeologicznego, [w:] idem, Studia z polskiej frazeologii, Leksem, Łask, s. 153–160.
Zobacz w Google Scholar
Mośko E. 1977: Zwrot zbić z pantałyku, stpol. i gwarowe patołęcz, patołąk oraz nazwisko Patołąk (XVII w.), Poradnik Językowy, z. 6, s. 263–275.
Zobacz w Google Scholar
PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1−50, Kurpisz, Poznań 1994–2005.
Zobacz w Google Scholar
SEBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927; wyd. 2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970.
Zobacz w Google Scholar
SF: D. Podlawska, M. Świątek-Brzezińska, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Szkolne PWN, Park, Warszawa–Bielsko-Biała 2008.
Zobacz w Google Scholar
SGPKar: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1−6, Akademia Umiejętności, Kraków 1900−1911.
Zobacz w Google Scholar
SGP PAN, Słownik gwar polskich IJP PAN, red. J. Reichan i in., t. 1−7, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Instytut Języka Polskiego PAN, Wrocław, Kraków 1979–.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1−11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SJPSzym: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1−3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978–1981.
Zobacz w Google Scholar
Skorupka S. 1988: Pojmowanie frazeologii w historii leksykografii polskiej, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 4, red. M. Basaj, D. Rytel, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 7–14.
Zobacz w Google Scholar
Skubalanka T. 2001: Archaizmy leksykalne pochodzenia biblijnego w polskiej frazeologii, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Prace Językoznawcze 26, s. 213–222.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–35, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1995–2011.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1998–2002.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz i in., t. 1–8, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
WSF: Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, opr. A. Kłosińska i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Zobacz w Google Scholar