Słowa kluczowe
grzeczność językowa
formy adresatywne
historia języka
Jak cytować
Abstrakt
W artykule autor przedstawia swój pogląd na pochodzenie we współczesnym języku polskim wykrzykników adresatywnych typu proszę pana/pani. Dowodzi ich pierwotnej postaci i funkcji w formule performatywnej prośby o wybaczenie za sprawiany rozmówcy kłopot: proszę łaski Wielmożnego Pana/Wielmożnej Pani (jak w wypadku niem. entschuldigung /entschuldigen Sie, ang. excuse me itp.). Wywody swoje opiera na analizie źródeł leksykograficznych i przykładów z polskiej literatury pięknej XIX i XX wieku.
Bibliografia
Cybulski M. 2003: Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Grybosiowa A. 1998: Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym, [w:] Język w mieście. Problemy kultury i poprawności, red. K. Michalewski, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 37, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 57–61.
Zobacz w Google Scholar
Huszcza R. 2006: Honoryfikatywność. Gramatyka, pragmatyka, typologia, Dialog, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kominek A. 1992: Funkcje grzecznościowe proszę we współczesnej polszczyźnie, [w:] Język a Kultura, t. 6: Polska etykieta językowa, red. J. Anusiewicz, M. Marcjanik, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 89–95.
Zobacz w Google Scholar
Kostro M., Wróblewska-Pawlak K. 2011: Między kurtuazją a deprecjacją. Formy adresatywne jako środek retoryczny w polemicznym dyskursie politycznym, Forum Artis Rhetoricae, nr 3, s. 37–57.
Zobacz w Google Scholar
Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Marcjanik M. 1997: Polska grzeczność językowa, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce.
Zobacz w Google Scholar
Marcjanik M. 2006: Przez grzeczność na skróty. O nonszalancji zachowań młodego pokolenia, [w:] Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków, red. M. Marcjanik, Trio, Warszawa, s. 230–238.
Zobacz w Google Scholar
Marcjanik M. 2007: Grzeczność w komunikacji językowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Ożóg K. 1990: Zwroty grzecznościowe współczesnej polszczyzny mówionej (na materiale języka mówionego mieszkańców Krakowa), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze 98, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Ożóg K. 2005: Współczesny model polskiej grzeczności językowej, [w:] Język a Kultura, t. 17: Życzliwość i agresja w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 9–15.
Zobacz w Google Scholar
Pianka W. 2010: Historyczne zmiany w systemach adresatywno-honoryfikatywnych w krajach i językach słowiańskich, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXVI, s. 197–207.
Zobacz w Google Scholar
Pisarkowa K. 1984: Historia składni języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Sikora K. 2010: Grzeczność językowa wsi, cz. 1: System adresatywny, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Sikora K. 2011a: Winszowanie i dobre słowo w gwarze, Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica VI: Dialog z tradycją, cz. 1, Kraków, s. 171–189.
Zobacz w Google Scholar
Sikora K. 2011b: Z panem i kmieciem po świecie — o tradycji i współczesności w zwracaniu się do drugich, LingVaria VI, nr 2 (12), s. 79–88.
Zobacz w Google Scholar