Wyrazy mi(e)zyniec, mizynek ‘mały palec’, ‘najmłodsze dziecko, cielę, prosię, kurczę’ odczytane na nowo
Słowa kluczowe
geografia lingwistyczna
kontakty językowe
pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem omówienia są wyrazy mi(e)zyniec, mizynek ‘mały palec’, ‘najmłodsze dziecko, cielę, prosię, kurczę’. Kilkadziesiąt lat temu K. Nitsch poświęcił im odrębne studium opublikowane w „Języku Polskim”. Nasze omówienie, biorące za podstawę metody geografii lingwistycznej, przedstawia historię i geografię tych wyrazów w języku polskim na szerokim tle ogólnosłowiańskim. Z przedstawionych materiałów wynika, że poszczególne formy od rdzenia *měz- niewątpliwe należy oceniać różnie. Pewne formy można najpewniej uznać za relikty dawnej wspólnoty słowiańskiej i nie sposób w ich wypadku mówić o pożyczce leksykalnej. Inne zaś formy, a zwłaszcza derywat *mězinъkъ, który nie ma w języku polskim żadnego poświadczenia postaci z mie-, może należy przyjąć jako ukraińską pożyczkę wyrazową.
Bibliografia
Altbauer M. 1928: Jeszcze o mizińcu || mizynku, „Język Polski” XIII, z. 2, s. 49–50.
Zobacz w Google Scholar
AGWB: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłońska, J. Siatkowski, t. 2–3, red. S. Glinka, t. 4–10, red. I. Maryniakowa, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980, t. 2–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989–1993, t. 4–10, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1995–2012.
Zobacz w Google Scholar
Bezlaj F. 1977–2005: Etimološki slovar slovenskega jezika, t. 1–4, Mladinska Knjiga, Ljubljana.
Zobacz w Google Scholar
Brückner A. 1957: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Cechosz-Felczyk I. 2004: Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu, Lexis, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Dal V.I. 1955–1956: Tolkovyj slovar′ živogo velikorusskogo âzyka, t. 1–4, Moskva.
Zobacz w Google Scholar
ESBM: Ètymalagìčny sloŭnìk belaruskaj movy, red. V.U. Martynaŭ, G.A. Cyhun, Mìnsk 1978–.
Zobacz w Google Scholar
ESJS: Etymologický slovník jazyka staroslověnského, red. E. Havlová, A. Erhart, I. Janyšková, Academia, Praha 1989–2018.
Zobacz w Google Scholar
ESSJ: Ètimologičeskij slovar’ slavianskikh âzykov. Praslavianskij leksičeskij fond, red. O.N. Trubačov (A.F. Žuravlev, Ž.Ž. Varbot), Moskva 1974–.
Zobacz w Google Scholar
ESUM: Êtimologičnij slovnik ukraїns′koї movi, red. O.S. Mel′ničuk, t. 1–6, Kiїv 1982–2012.
Zobacz w Google Scholar
Gebauer J. 1903–1916: Slovník staročeský, t. 1–2, Academia, Praha.
Zobacz w Google Scholar
Giedroyć F. 1931–1933: Polski słownik lekarski, t. 1: A–Ó, t. 2: P–Z, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Gloger Z. 1893: Słownіk gwary ludowej w Tykocіńskіm, „Prace Fіlologіczne”, t. 4, s. 795–904.
Zobacz w Google Scholar
Greń Z., Krasowska H. 2008: Słownik górali polskich na Bukowinie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Hrinčenko B. 1907–1909: Slovar′ ukraїns′koї movi, t. 1–4, Kiїv.
Zobacz w Google Scholar
Jungmann J. 1835–1839: Slovník česko-německý, t. 1–5, Praha.
Zobacz w Google Scholar
Kąś J. 2011: Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kostecka-Sadowa A. 2008: Słownictwo gwar polskich w Mościskach i wsiach okolicznych, [w:] J. Rieger (red.), Słownictwo kresowe. Studia i materiały, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 113–260.
Zobacz w Google Scholar
Kostecka-Sadowa A. 2015: Rzeczownikowe zapożyczenia wschodniosłowiańskie w gwarach polskich, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kość J. 2000: Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych, „Slavia Orientalis” XLIX, s. 451–462.
Zobacz w Google Scholar
Kott F.Š. 1878–1893: Česko-německý slovník, zvláště gramaticko-frazeologický, t. 1–7, Tiskem a nákladem knihtiskárny Josefa Koláře, Praha.
Zobacz w Google Scholar
Kremer A. 1870/1999: Słowniczek prowincjonalizmów podolskich, [w:] J. Rieger (red.), Język polski dawnych Kresów wschodnich, t. 2: Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 259–340.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, popr. i pomn., t. I–VI, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
Lehr T. 1914: O mowie Polaków w Galicji wschodniej, „Język Polski” II, s. 40–51.
Zobacz w Google Scholar
Lwów 2015: Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi we Lwowskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D.A. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, red. K. Czarnecka, D.A. Kowalska, Lexis, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Nitsch K. [1927/1945] 1955: Zbieranie słownictwa ludowego 1. Mizynek, „Język Polski” XII, z. 4, s. 119–121; [dodatek] „Język Polski” XXV, z. 1, s. 31; przedruk: Wybór pism polonistycznych, t. 2, Studia wyrazowe, Wrocław 1955, s. 230–232.
Zobacz w Google Scholar
OLA IX: Obŝeslavânskij lingvističeskij atlas. Seriâ leksiko-slovoobrazovatel′naâ, vyp. 9, 2009: Čelovek. Ogólnosłowiański atlas językowy, Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 9. Człowiek, red. J. Siatkowski, J. Waniakowa, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Osipowicz A. 2009: Słowniczek gwary augustowskiej, [w:] Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej, red. B. Nowowiejski, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 7–130.
Zobacz w Google Scholar
Parylak P. 1877/1999: Prowincjonalizmy mowy polskiej w Drohobyczu i jego okolicach, [w:] Rieger J. (red.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 2: Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 341–363.
Zobacz w Google Scholar
Pleszczyński A. 1892: Bojarzy międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Skład główny w księgarni M. Arcta, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Plet-Pleteršnik M. 1894–1895: Slovensko-nemški slovar, t. 1–2, Državna založba Slovenije, Ljubljana.
Zobacz w Google Scholar
PS: Příruční slovník jazyka českého, 1933–1957, t. 1–8, Státní nakladatelství, Praha.
Zobacz w Google Scholar
RóżnSłow: I. Maryniakowa, D.K. Rembiszewska, J. Siatkowski, Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2015.
Zobacz w Google Scholar
SXVII–XVIII: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, oprac. zespół Pracowni Historii Języka Polskiego XVII i XVIII w. Zakładu Językoznawstwa Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie pod kier. K. Siekierskiej, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1999–.
Zobacz w Google Scholar
SGPKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Akademia Umiejętności, Kraków 1900–1911.
Zobacz w Google Scholar
SGP PAN: Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, red. M. Karaś, J. Reichan, S. Urbańczyk, J. Okoniowa, B. Grabka, R. Kucharzyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1979–1991 (t. 1–3), Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1992–2020 (t. 4–10, z. 2).
Zobacz w Google Scholar
SGStar: I. Grek-Pabisowa, I. Maryniakowa, Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980.
Zobacz w Google Scholar
SJS: Slovník jazyka staroslověnského, 1966–1997, red. Josef Kurz, Zoe Hauptová, sv. I–IV, Československá Akademie Věd, Praha.
Zobacz w Google Scholar
Snoj M. 2016: Slovenski etimološki slovar, Tretja izdaja, Mladinska knjiga, Ljubljana.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–38), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–38, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2020.
Zobacz w Google Scholar
SPZB: Sloŭnìk belaruskìh gavorak paŭnočna-zahodnâj Belarusì i âe pagranìčča u pâcì tamah, 1979–1986, Û. F. Mackievìč, Mìnsk.
Zobacz w Google Scholar
SRJXI–XVII: Slovar′ russkogo âzyka XI–XVII vv., red. S.G. Barhudarov (F.P. Filin, D.N. Šmelev, G.A. Bogatova, V.B. Krys′ko, R.N. Krivko), Moskva 1975–.
Zobacz w Google Scholar
SRNG: Slovar′ russkih narodnyh govorov, sostavil (s II t. gl. red.) F.P. Filin (F.P. Sorokoletov), Moskva–Leningrad–Sankt-Petersburg 1965–.
Zobacz w Google Scholar
SSJČ: Slovník spisovného jazyka českého, red. B. Havránek, t. 1–4, Česká akademie věd, Praha 1960–1971.
Zobacz w Google Scholar
SSKJ: Slovar slovenskega knjižnega jezika, t. 1–5, DZS, Ljubljana 1970–1991.
Zobacz w Google Scholar
SSRLJ: Slovar′ sovremennogo russkogo literaturnogo âzyka, red. F.P. Filin, t. 1–18, Moskva–Leningrad 1950–1965.
Zobacz w Google Scholar
SUM: Slovnik ukraїns′koї movi, red. Ì.K. Bìlodìd, t. 1–11, Kiїv 1970–1980.
Zobacz w Google Scholar
SUMXVI–XVII: Slovnik ukraїns′koї movi XVI – peršoї polovini XVII st., red. D.G. Grinčišin, Nacìonal′na Akademìâ Nauk Ukraïni, L′vìv 1994–.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/) (Słownik wileński).
Zobacz w Google Scholar
Szymczak M. 1970: Nazwy najmłodszego dziecka w rodzinie, „Prace Filologiczne” XX, s. 325–329.
Zobacz w Google Scholar
Tarnopol 2007: Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, red. J. Rieger, Lexis, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Tiktin H. 1903–1925: Rumänisch-deutsches Wörterbuch, t. 1–3, Staatsdruckeri, Bukarest.
Zobacz w Google Scholar
TSBM: Tlumačalny sloŭnìk belaruskaj movy, red. K.K. Atrahovìč, t. 1–5, Mìnsk 1977–1984.
Zobacz w Google Scholar