Językowy wizerunek osób duchownych w czasopiśmie „Bezbożnik Wojujący” (Moskwa, 1929–1935)
Słowa kluczowe
prasa polskojęzyczna w ZSSR
„Bezbożnik Wojujący”
językowy wizerunek
okres międzywojenny
Jak cytować
Abstrakt
Tematem artykułu jest językowy wizerunek osób duchownych w polskojęzycznym radzieckim czasopiśmie „Bezbożnik Wojujący”. Czasopismo było wydawane w Moskwie w latach 1929–1935, a jego głównym celem było propagowanie ateizmu i postaw antyreligijnych w środowisku mniejszości narodowych. Jeden z obiektów pejoratywizacji stanowili duchowni różnych wyznań. Radziecka propaganda postrzegała ich jako „wrogów klasowych”, przedstawicieli „starego” przedrewolucyjnego świata. Artykuł rekonstruuje językowy wizerunek osób duchownych, analizuje jego cechy charakterystyczne ukazane w badanych źródłach. Opisane zostały poszczególne mechanizmy, za pomocą których polskojęzyczna propaganda radziecka kreowała ów wizerunek.
Bibliografia
Bardileva Û.P. 2011: Antireligioznaâ propaganda na Evropejskom Severe Rossii po materialam žurnalov „Antireligioznik” i „Bezbožnik” (1925–1941 gg.), „Vestnik SPBGU”, ser. 2, vyp. 3, s. 42–49.
Zobacz w Google Scholar
Bryan F.E. 1992: State efforts to undermine religious allegiances. Themes and arguments of anti-islamic propaganda during the Soviet period, University of Illinois at Urbana-Champaign, Urbana, Illinois.
Zobacz w Google Scholar
Čučalin O.P. 2018: Kiїvs’ka êparhìâ v umovah vzaêmyn deržavi i Pravoslavnoї cerkvi (1920 – 1930-h rr.), kvalìfìkacìjna naukova pracâ na pravah rukopisu, Umans’kij deržavnij pedagogìčnij unìversitet ìmenì Pavla Tičini, Uman’.
Zobacz w Google Scholar
Daszkiewicz J. 1966: Prasa polska na Ukrainie Radzieckiej. Zarys historyczno-bibliograficzny, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, nr 5(2), s. 84–137.
Zobacz w Google Scholar
Dębiński J. 2009: Kościół katolicki na Białorusi na przełomie XX i XXI wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, nr 92, s. 15–37.
Zobacz w Google Scholar
Doroš A.A. 2021: Obraz pravoslavnogo svâčennoslužitelâ-renegata v sovetskoj antireligioznoj propagande v 1922–1923 gg., „Kaspijskij region: politika, ekonomika, kul’tura”, nr 3(68), s. 57–63.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E. 2016a: Przymiotnik czerwony w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach 20. i 30. XX wieku, „Acta Baltico-Slavica”, vol. 40, s. 206–231.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E. 2016b: Zmienne losy przymiotników sowiecki i radziecki w polskojęzycznej prasie wydawanej na Ukrainie sowieckiej w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, „Język Polski” XCVI, z. 4, s. 108–118.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E. 2017: Polityka w zwierciadle języka – stalinizacja prasy polskojęzycznej wydawanej na Ukrainie sowieckiej na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, [w:] V. Patráš (red.), Sociokultúrne aspekty v slovanských jazykoch, Vydavateľstvo Belianum, Univerzita Mateja Bela, Banská Bystrica, s. 51–62.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E. 2021: „Sierp”, „Młot”, „Trybuna Radziecka”: tytuły polskojęzycznej prasy wydawanej w międzywojennym ZSRR, „Acta Baltico-Slavica”, vol. 45, artykuł nr 2531.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E., Czarnecka K., Kowalska D.A., Yanushevska L. 2016: Polskojęzyczna prasa na Ukrainie sowieckiej w latach 1918–1939. Przegląd tytułów i treści, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Dzięgiel E. (red.) 2016: Prasa polskojęzyczna w początkach sowietyzacji Ukrainy. Wybór źródeł (online: https://prasapolukr.ijp.pan.pl/, dostęp: 13 stycznia 2022).
Zobacz w Google Scholar
Gałecki Z., Kliza D. 1994: Dlaczego pop stał się w języku polskim wyrazem obraźliwym?, „Roczniki Humanistyczne” XLII, z. 6, s. 21–38.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2014: Podgburek, łazik, sektant – leksykalne odzwierciedlenie wrogów państwa radzieckiego (na materiale z gazety „Trybuna Radziecka” z lat 1927–1938), „Acta Neophilologica” XVI, nr 1, s. 15–25.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2015: O języku propagandy politycznej w prasie polskojęzycznej wydawanej w ZSRR w okresie międzywojennym (na materiale moskiewskiej „Trybuny Radzieckiej” i prasy na Białorusi Radzieckiej), [w:] W. Łysiak (red.), Oblicza utopii, obłudy i zakłamania 3, Eco, Poznań, s. 37–46.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2016: Uwagi o sowietyzmach w polszczyźnie etnicznej i radzieckiej w dwudziestoleciu międzywojennym (na materiale Encyklopedycznego słownika wyrazów obcych. Pochodzenie wyrazów, wymowa, objaśnienia pojęć, skróty, przysłowia, cytaty Trzaski, Everta, Michalskiego i moskiewskiej „Trybuny Radzieckiej” z lat 1927–1938), „Acta Baltico-Slavica”, nr 40, s. 232–262.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2018: Słownictwo „Trybuny Radzieckiej” wydawanej w Moskwie w latach 1927–1938, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2019: Uwagi o typach sowietyzmów w prasie polskiej wydawanej w Rosji Radzieckiej w okresie międzywojennym (na przykładzie „Trybuny Radzieckiej”), „Prace Językoznawcze”, t. 21, nr 1, s. 35–49.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2021: Radzieckie ideologemy w prasie polskojęzycznej w ZSRR w okresie międzywojennym (na wybranych przykładach z „Trybuny Radzieckiej”), „Slavia Orientalis”, t. 70, nr 1, s. 155–165.
Zobacz w Google Scholar
Graczykowska T. 2022: Klecha, księżulek, opryszek w sutannie – uwagi o antyreligijnej polityce władz radzieckich wobec Kościoła katolickiego w okresie międzywojennym (na materiale moskiewskiej gazety „Trybuna Radziecka”), „Roczniki Humanistyczne”, t. 70, nr 7, s. 203–209.
Zobacz w Google Scholar
Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., Biesiadowska-Magdziarz B. 2008: Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy), Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kamińska-Szmaj I. 2004: Propaganda, perswazja, manipulacja: próba uporządkowania pojęć, [w:] P. Krzyżanowski, P. Nowak (red.), Manipulacja w języku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 13–27.
Zobacz w Google Scholar
Kieraś W., Kobyliński Ł. 2021: Korpusomat – stan obecny i przyszłość projektu, „Język Polski” CI, z. 2, s. 49–58.
Zobacz w Google Scholar
Kiškina A. 2021: Antireligioznaâ propaganda na stranicah žurnala „Bezbožnik”, diplomová práce, Univerzita Karlova, Filozofická fakulta, Praha.
Zobacz w Google Scholar
Kosobudzka E. 2012: Propaganda językowa jako narzędzie walki władz PRL z Kościołem katolickim na Lubelszczyźnie, „Rocznik Lubelski” XXXVIII, s. 107–119.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar
Ławrynow D. 2022: Kreowanie negatywnego obrazu instytucji religijnych w polskojęzycznej propagandzie radzieckiej okresu międzywojennego (na podstawie czasopisma „Bezbożnik Wojujący”), „LingVaria”, t. 17, nr 2(34), s. 129–140.
Zobacz w Google Scholar
Masenko L. 2017: Mova radâns’kogo totalitarizmu, TOV Vydavnyctvo „Klio”, Kiїv.
Zobacz w Google Scholar
Myśliński J. 1972: Prasa w języku polskim na Białorusi Radzieckiej 1921–1941 (charakterystyka bibliograficzna i przegląd zawartości), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, nr 11(1), s. 97–116.
Zobacz w Google Scholar
Novoselov A.L., Sal’nikova A. 2020: Pop s kulakom svarganili „čudo”. Antireligioznaâ propaganda na stranicah detskogo žurnala „Ûnyye bezbožniki”, „Sovremennaâ naučnaâ mysl’. Naučnyj žurnal istorii, ekonomiki i prava”, nr 2, s. 80–86.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 1992: Język wartości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Rutkowski K. 2006: O wyrażeniu служителькульта w języku rosyjskim okresu radzieckiego, „Prace Językoznawcze” VIII, s. 41–48.
Zobacz w Google Scholar
Sidorčuk I.V., Sosnickij D.A. 2018: Pamât’ o dopetrovskoj Rusi v soveckoj antireligioznoj periodike (1920-e – načalo 1930-h gg.), „Meždunarodnyj naučno-issledovatel’skij žurnal”, nr 9(75), čast’ 2, s. 71–74.
Zobacz w Google Scholar
Sierocka K. 1968: Polonia radziecka 1917–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2021.
Zobacz w Google Scholar
Stykalin S.I., Kremenskaâ I. 1963: Sovetskaâ satiričeskaâ pečat’ 1917–1963, Gosudarstvennoe izdatel’stvo političeskoj literatury, Moskva.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in., t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
Szczepaniak J. 2017: Wartościowanie jako praktyka komunikacyjna (na przykładzie tekstów prasowych z dziedziny gospodarki i ekonomii), „LingVaria”, nr 2(24), s. 57–69.
Zobacz w Google Scholar
Tret’âkova D.V. 2017: Religioznoe, sekulârnoe i političeski obuslovlennoe v razvitii semantyki slova pop v russkom âzyke, „Političeskaâ lingvistika”, nr 6(66), s. 205–211.
Zobacz w Google Scholar
Vološyna O.I. 2020, Vìzualìzacìâ obrazu voroga v antirelìgìjnìj kompanìï na teritorìï radâns’koї Ukraїni v mìžvoênnij perìod Berdâns’kij deržavnij pedagogìčnij unìversitet, Berdâns’k.
Zobacz w Google Scholar
Weiss D. 2008: Parazity, padal’, musor. Obraz vraga v sovetskoy propagande, „Političeskaâ lingvistika”, nr 1(24), perev. L.V. Bykov, s. 16–22.
Zobacz w Google Scholar
Êvseêva T. 2004: Dìâl’nìst’ spìlki „vojovničih bezvìrnikìv” Ukraïni pìdčas sucìnoï kolektivìzacìï 1929–1933 rr., „Problemi Ìstorìï Ukraїni: fakti, sudžennâ, poŝuki”, nr 11, s. 303–331.
Zobacz w Google Scholar