Z doświadczeń autentyfikacji (i interpretacji etymologicznej) wątpliwych kartograficznych postaci nazw terenowych i wodnych Wyżyny Częstochowskiej
Słowa kluczowe
toponimia Jury Częstochowskiej
Biakło
Ciesęć
Szczełkica
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia procedury pozwalające na autentyfikację używanych w obiegu oficjalnym, choć niedostatecznie udokumentowanych i niekiedy wątpliwych współczesnych polskich nazw terenowych. Opierają się one w zasadzie na pomnożeniu i ponownym porównaniu wariantów zaświadczonych niezależnie w różnych typach źródeł pisanych i (lub) żywym języku celem oceny, które z nich mogły zostać przekazane wierniej i dają się łatwiej objaśnić. Po przedstawieniu uwag poświęconych stanowi badań nad nazewnictwem Jury identyfikujemy kilka wykolejonych form kartograficznych z tego obszaru (Biakło < Brodło, Ciesnyć ~ Ciesęć < Ciesięć, Szczełkica < Szczerbnica), warianty uznane za autentyczne próbując następnie uzasadnić etymologicznie.
Bibliografia
AGPIII: K. Dejna, S. Gala, Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Babik Z. 2001: Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny), Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Babik Z. 2019: Tzw. akcja UN-owska (1954?–1970?) – projekt, przebieg, efekty, próba oceny, „Onomastica” LXIII, s. 291–313.
Zobacz w Google Scholar
Babik Z. 2022: O zagadkowej nazwie Os(s)ona (i mitycznym Edwardzie Ossonie), [w:] A. Budziak, W. Hojsak (red.), Słowem przenikanie. Szkice o języku i kulturze, Scriptum, Kraków, s. 19–30.
Zobacz w Google Scholar
Bańkowski A. 1982: Zmiany morfemiczne w toponimii polskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Bańkowski A. 1985: Lekcje wątpliwe staropolskich antroponimów dwuczłonowych, „Slavia Occidentalis”, nr 42, s. 1–12.
Zobacz w Google Scholar
Bijak U. 2013: Nazwy wodne dorzecza Wisły. Potamonimy odapelatywne, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Bijak U., Rutkowski M. 2012: Problemy ze standaryzacją nazw polskich jaskiń, „Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji”, t. 23, s. 29–35.
Zobacz w Google Scholar
Bogdanović N. 2008: Zeml̂opisna i n̂oǰ srodna leksika ǰugoistočne Srbiǰe, „Srpski diǰalektološki zbornik” LV, s. 429–518.
Zobacz w Google Scholar
Bubak J. 1965: Nazwy przeniesione w polskiej toponomastyce. Cz. I, „Onomastica” X, s. 50–73.
Zobacz w Google Scholar
Czochański M. 2020: O geodezyjnych dowodach pomiarowych dla Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej w Kutnie, Kutno.
Zobacz w Google Scholar
Drzał M. 1972: Wybrane zagadnienia ochrony przyrody Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, „Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej”, t. 1, s. 211–268.
Zobacz w Google Scholar
Duma J. 1999: Gewässernamen im linken Zuflußgebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda, F. Steiner, Stuttgart.
Zobacz w Google Scholar
Dzendzelìvs′ka N. 2003: Slovac′ke bradlo ì jogo slov’âns′kì vìdpovìdniki, [w:] P. Žeňuch (red.), Život slova v dejinách a jazykových vzťahoch (na sedemdesiatiny profesora Jána Doruľu), Slavistický kabinet S AV, Bratislava, s. 90–98.
Zobacz w Google Scholar
ESSJIV: F. Bezlaj, Etimološki slovar slovenskega jezika, četrta knj.: Š–Ž, dopolnila in uredila M. Furlan, M. Snoj, Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Ljubljana 2005.
Zobacz w Google Scholar
Jurczyńska-Kłosok A. 2020: Nazewnictwo Tatr Wysokich. Konceptualizacja przestrzeni górskiej, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kąś J. 2019: Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 9: Pow–Sce, Towarzystwo Kulturalne „Sokół”, Nowy Sącz.
Zobacz w Google Scholar
Konieczny W., Wieland Z., Romańczyk M. 2010: Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tychy. Etap IB. Weryfikacja i uzupełnienie materiałów planistycznych sporządzanych na potrzeby zmiany studium, analizy wzajemnych współzależności i uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego. Opracowanie ekofizjograficzne, Biuro Rozwoju Regionu, Katowice–Tychy.
Zobacz w Google Scholar
Kozłowska A. 1927: Naskalne zbiorowiska roślin na Wyżynie Małopolski, „Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Polskiej Akademii Umiejętności”, Dział AB, nr 67, s. 325–374.
Zobacz w Google Scholar
Kuczak W. 1997: Dzieje poznania Jaskini Ciesęć, „Jaskinie Wyżyny. Informator”, nr 18, s. 3–6.
Zobacz w Google Scholar
Laberschek J. 2006: Częstochowa i jej okolice w średniowieczu, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Mal′ko R.N. 1974: Geografičeskaâ terminologiâ češskogo i slovackogo âzykov (na obŝeslavânskom fone), Nauka i tehnika, Minsk.
Zobacz w Google Scholar
Marusenko T.A. 1968: Materialy k slovarû ukrainskih geografičeskih apellâtivov (nazvaniâ rel′efov), [w:] V.V. Martynov, N.I. Tolstoj (red.), Poles′e (lingvistika, arheologiâ, toponimika), Nauka, Moskva, s. 206–255.
Zobacz w Google Scholar
Marzec L., Mazurek K., Suchecki T. 1986: Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Przewodnik turystyczny, wyd. 2 poprawione, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Mihaǰlović V. 1970: Prilog rečniku srpskohrvatskih geografskih termina, „Prilozi proučavan̂u ǰezika”, nr 6, s. 153–181.
Zobacz w Google Scholar
Nabiałek K. 2012: Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Nitsche P. 1964: Die geographische Terminologie des Polnischen, Böhlau Verlag, Köln–Graz.
Zobacz w Google Scholar
NMPol: Nazwy miejscowe Polski. Historia – pochodzenie – zmiany, t. 1–16, red. K. Rymut, B. Czopek-Kopciuch, U. Bijak, P. Swoboda, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Pracownia Toponomastyczna, Kraków 1996–2021.
Zobacz w Google Scholar
Paryski W.H., Radwańska-Paryska Z. 1995: Wielka encyklopedia tatrzańska, Wydawnictwo Górskie, Poronin.
Zobacz w Google Scholar
Polonius A., Sławiński J. 1997: Jaskinia Ciesenć, „Jaskinie Wyżyny. Informator”, nr 18, s. 1–3.
Zobacz w Google Scholar
PrzewCzę: Przewodnik po Częstochowie i okolicy. Z 40-ma ilustracyami, planem m. Częstochowy i mapą okolic, nakład Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Warszawa 1909.
Zobacz w Google Scholar
Rieger J., Wolnicz-Pawłowska E. 1975: Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Różycki S.Z. 1982: Objawy mutonizacji i denne moreny „egzaracyjne” z materiału lokalnego na północnym obrzeżeniu Wyżyny Małopolskiej, „Biuletyn Geologiczny Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego”, nr 26, s. 107–159.
Zobacz w Google Scholar
Rymut K. 1967: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Rymut K. 1996: Rechte Zuflüsse zur Weichsel zwischen Soła und Dunajec, F. Steiner Verlag, Stuttgart.
Zobacz w Google Scholar
Rymut K. 2001: Gewässernamen im linken Zuflußgebiet der Weichsel zwischen Przemsza und Pilica, F. Steiner Verlag, Stuttgart.Schütz J. 1957: Die geographische Terminologie des Serbokroatischen, Akademie-Verlag, Berlin.
Zobacz w Google Scholar
SGPPAN: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. 1), J. Reichan (t. 2–9, z. 2), S. Urbańczyk (t. 2–5), J. Okoniowa (t. 6–9, z. 2), B. Grabka (t. 7–10, z. 3), R. Kucharzyk (t. 9, z. 2–t. 10, z. 3), t. 1–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1977–1991; t. 4–10, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1992–2021.
Zobacz w Google Scholar
SHGKr I: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, t. 1, red. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985–1986.
Zobacz w Google Scholar
SP I: Słownik prasłowiański, t. 1: A–B, red. F. Sławski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
Zobacz w Google Scholar
SPJČ V: Slovník pomístních jmen v Čechách, t. 5: Bra–Buc, red. J. Matúšová,Academia, Praha 2009.
Zobacz w Google Scholar
Śliwiński W. 2016: Nazwy terenowe z obszaru Ojcowskiego Parku Narodowego i okolic, [w:] J. Partyka (red.), Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Dziedzictwo kulturowe, Wydawnictwo Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców, s. 389–402.
Zobacz w Google Scholar
Vidoeski B. 1999: Geografskata terminologiǰa vo diǰalektite na makedonskiot ǰazik, MANU, Skopǰe.
Zobacz w Google Scholar
Wawrzeniecki M. 1906: Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem dokonane przez Maryana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego w 1903 roku, „Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” VIII, s. 88–107 i 8 tablic.
Zobacz w Google Scholar
Wolnicz-Pawłowska E. 2006: Nazwy rzeczne dorzecza Warty od źródeł do ujścia Prosny, DiG, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Wolnicz-Pawłowska E. 2020: Podstawowe zasady standaryzacji nazw obiektów fizjograficznych w Polsce. Cz. II, „Onomastica” LXIV, s. 41–52.
Zobacz w Google Scholar