Słowa kluczowe
semantyka
rekcja
walencja
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł skupia się na przyimkach podlegających rekcji. Na wybranych przykładach pokazuje, że przyimki w takich użyciach wyrażają znaczenie i mają swój wkład w budowę warstwy semantycznej wypowiedzeń. Znaczeniowym minimum przyimków gramatycznych jest określanie ról semantycznych w ramach walencji słów nadrzędnych. Dalsze potwierdzenie semantyczności badanych przyimków znajdujemy, porównując różne schematy rekcyjne i użycia swobodne, czego większość istniejących analiz nie czyni. Występują tu ewidentne paralele semantyczne. Niekiedy też rekcja wiąże się wprost ze ścisłymi opozycjami paradygmatycznymi między przyimkami, wyrażającymi szczegółowe kontrasty znaczeniowe. Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że wymagania rekcyjne konkretnych słów są dużo mniej arbitralne, niż się przyjmuje.
Bibliografia
Anusiewicz J. 1978: Konstrukcje analityczne we współczesnym języku polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Apresjan J.D. 2000: Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Bednarek A. 2003: Semantic considerations on the nature of the Polish preposition od, [w:] Präpositionen im Polnischen. Beiträge zu einer gleichnamigen Tagung, Oldenburg, 8. bis 11. Februar 2000, red. G. Hentschel, T. Menzel, Universität Oldenburg, Oldenburg, s. 1–14.
Zobacz w Google Scholar
Biber D., Johansson S., Leech G., Conrad S., Finegan E. 1999: Longman grammar of spoken and written English, Longman, Harlow.
Zobacz w Google Scholar
Bickel B. 2011: Grammatical relations typology, [w:] The Oxford handbook of linguistic typology, red. J.J. Song, Oxford University Press, Oxford, s. 399–444.
Zobacz w Google Scholar
Bogusławski A. 1976: O zasadach rejestracji jednostek języka, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 356–364.
Zobacz w Google Scholar
Bogusławski A. 1978: Jednostki języka a produkty językowe. Problem tzw. orzeczeń peryfrastycznych, [w:] Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 17–30.
Zobacz w Google Scholar
Cyra K. 2003: The preposition ku – a syntactic and semantic analysis, [w:] Präpositionen im Polnischen. Beiträge zu einer gleichnamigen Tagung, Oldenburg, 8. bis 11. Februar 2000, red. G. Hentschel, T. Menzel, Universität Oldenburg, Oldenburg, s. 63–76.
Zobacz w Google Scholar
Dixon R.M.W. 2010: Basic Linguistic Theory, t. 1: Methodology, Oxford University Press, Oxford.
Zobacz w Google Scholar
Fillmore Ch. 1968: The case for case, [w:] Universals in linguistic theory, red. E. Bach, R.T. Harms, Holt, Rinehart and Winston, New York, s. 1–88.
Zobacz w Google Scholar
Gaszewski J. 2012: The semantics of selected prepositions in governed prepositional phrases. A comparative analysis of English-Polish equivalences (Semantyka wybranych przyimków w wyrażeniach przyimkowych podlegających związkowi rządu. Analiza ekwiwalencji angielsko-polskich), rozprawa doktorska, Uniwersytet Łódzki (maszynopis).
Zobacz w Google Scholar
Gołąb Z. 1967: Próba klasyfikacji syntaktycznej czasowników polskich (na zasadzie konotacji), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXV, s. 1–43.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 1988: Podstawowe zasady definiowania wyrażeń w słowniku jednojęzycznym, [w:] Wokół słownika współczesnego języka polskiego. Materiały konferencji w Paszkówce 26–28 XI 1986 r., red. W. Lubaś, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 45–62.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 1995: O możliwościach słownikowej charakterystyki semantycznej przyimkowych jednostek języka, [w:] Wyrażenia funkcyjne w systemie i tekście, red. M. Grochowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 89–98.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 2003: Über die Präposition między als Implikator für Kollektivität, [w:] Präpositionen im Polnischen. Beiträge zu einer gleichnamigen Tagung, Oldenburg, 8. bis 11. Februar 2000, red. G. Hentschel, T. Menzel, Universität Oldenburg, Oldenburg, s. 111–128.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 2011: Wykłady z polskiej składni, wyd. 5, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Hagège C. 2010: Adpositions, Oxford University Press, Oxford.
Zobacz w Google Scholar
Hartmann I., Haspelmath M., Cysouw M. 2014: Identifying semantic role clusters and alignment types via microrole coexpression tendencies, „Studies in Language” 38 (3), s. 463–484.
Zobacz w Google Scholar
Haspelmath M. 2010: Framework-free grammatical theory, [w:] The Oxford handbook of linguistic analysis, red. B. Heine, H. Narrog, Oxford University Press, Oxford, s. 375–402.
Zobacz w Google Scholar
Hentschel G. 2003: Zur Klassifikation von Präpositionen im Vergleich zur Klassifikation von Kasus, [w:] Präpositionen im Polnischen. Beiträge zu einer gleichnamigen Tagung, Oldenburg, 8. bis 11. Februar 2000, red. G. Hentschel, T. Menzel, Universität Oldenburg, Oldenburg, s. 161–191.
Zobacz w Google Scholar
Hopper P., Traugott E.C. 1993: Grammaticalization, Cambridge University Press, Cambridge.
Zobacz w Google Scholar
Karolak S. 1966: Zagadnienia rekcji przyimkowej czasownika w języku rosyjskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Karolak S. 1993: Przyimek, [w:] Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 472–475.
Zobacz w Google Scholar
Kawka M. 1980: Słownik syntaktyczno-semantyczny czasowników polskich, Instytut Badań Polonijnych, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kosek I. 1999: Przyczasownikowe frazy przyimkowo-nominalne w zdaniach współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Zobacz w Google Scholar
Kutyba H., Sowa F. (oprac.) 1988: Wokół wielkiego słownika współczesnego języka polskiego (streszczenie dyskusji), [w:] Wokół słownika współczesnego języka polskiego. Materiały konferencji w Paszkówce 26–28 XI 1986 r., red. W. Lubaś, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 131–156.
Zobacz w Google Scholar
Langacker R.W. 1987: Foundations of cognitive grammar, t. 1: Theoretical prerequisites, Stanford University Press, Stanford.
Zobacz w Google Scholar
Lesz-Duk M. 2011: Przyimki wtórne w języku polskim. Stan współczesny i ewolucja, Akademia Jana Długosza, Częstochowa.
Zobacz w Google Scholar
Milewska B. 2003: Przyimki wtórne we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Nagórko A. 2005: Prepozycje a prefiksy, [w:] Przysłówki i przyimki. Studia ze składni i semantyki języka polskiego, red. M. Grochowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 161–175.
Zobacz w Google Scholar
Pawelec A. 2005: Znaczenie ucieleśnione. Propozycje kręgu Lakoffa, Universitas, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Pawelec A. 2009: Prepositional network models. A hermeneutical case study, Jagiellonian University Press, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Polański K. (red.) 1980: Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, t. 1: A–M, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Polański K. (red.) 1990: Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, t. 4: Prze–Uży, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Polański K. (red.) 1992: Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, t. 5: Wab-Żyw, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R.L., Lewandowska-Tomaszczyk B. (red.) 2012: Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (online: nkjp.pl).
Zobacz w Google Scholar
Przybylska R. 2002: Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej, Universitas, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Rice S., Sandra D., Vanrespaille M. 1999: Prepositional semantics and the fragile link between space and time, [w:] Cultural, psychological and typological issues in cognitive linguistics. Selected papers of the Bi-annual ICLA Meeting in Albuquerque, July 1995, red. M. Hiraga, C. Sinha, S. Wilcox, John Benjamins, Amsterdam, s. 107–127.
Zobacz w Google Scholar
Saloni Z., Świdziński M. 1998: Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Saussure F. de 1916/2002: Kurs językoznawstwa ogólnego, przeł. K. Kasprzyk, wyd. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Schröder J. 2002: Die Wortart ‘Prä- und Postposition’, [w:] Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen, red. D.A. Cruse, F. Hundsnurscher, Walter de Gruyter, Berlin, s. 641–646.
Zobacz w Google Scholar
Wójcik T. 1979: Z zagadnień teorii przyimka, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce.
Zobacz w Google Scholar
Yadroff M., Franks S. 2001: The origin of prepositions, [w:] Current issues in formal Slavic linguistics, red. G. Zybatow, U. Junghanns, G. Mehlhorn, L. Szucsich, Peter Lang, Frankfurt am Main, s. 69–79.
Zobacz w Google Scholar