Abstrakt
W szkicu przedstawiono strukturę licznych fitonimów (556) zarejestrowanych w polskim tłumaczeniu poradnika Piotra Krescencjusza pt. O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytkow ksiąg dwojenaście… (Kraków 1571) na tle stanu XVI-wiecznej polszczyzny. Porównanie ich z ówczesną normą miało na celu przyjrzenie się mechanizmom budowy nazw roślin w polszczyźnie tego okresu oraz odnotowanie produktywnych formantów. Na zebrany materiał złożyły się zarówno nazwy pojedyncze, jak i wieloczłonowe. Wiele z nich to wyrazy rodzime już istniejące, część to nazwy, których nie odnotowano w dawnych źródłach, są też zapożyczenia, zarówno dawne – dobrze już zasymilowane, jak i młodsze. Na podstawie analizy ich budowy i stopnia asymilacji, z uwzględnieniem analogii w słowotwórstwie nazewnictwa botanicznego, zauważona została produktywność niektórych formantów (np. –ina, -ka, -ik, -ica, -ec) oraz historyczna motywacja. Odnotowano tu również rzadkie w nazewnictwie roślin przyrostki (-nia, -ucha, -erz, -ew), w XVI stuleciu znane wyłącznie z tego tekstu lub po raz pierwszy tu zarejestrowane, które można uznać za pośrednie świadectwo żywych i działających wówczas w języku mechanizmów, reguł i schematów, a także wysokiej sprawności językowej tłumacza bądź redaktora tekstu.
Bibliografia
Biniewicz J. 2002: Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Zobacz w Google Scholar
Br.: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1998.
Zobacz w Google Scholar
Budziszewska W. 1965: Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwa Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. 1986: Kultura języka polskiego, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Cyran W. 1974: Mechanizm zapożyczania wyrazów w języku polskim. „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XX, s. 23–27.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 1990: Wprowadzenie do teorii terminu, „Studia i Monografie” 162, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, Opole.
Zobacz w Google Scholar
GHJP: Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.
Zobacz w Google Scholar
Jankowiak L. 2005: Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1: Początki polskiej renesansowej terminologii medycznej, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Jankowiak L. 2006: Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2: Słownik, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kamper-Warejko J. 2014: Historia polskich nazw roślin występujących w poradniku P. Krescencjusza, „Linguistica Copernicana” 11, s. 143–158.
Zobacz w Google Scholar
Kamper-Warejko J. 2016: Słownictwo botaniczne w polskim tłumaczeniu „Ksiąg o gospodarstwie” Piotra Krescencjusza na tle epoki, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
Kawecka-Gryczowa A. (red.) 1983: Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 1: Wiek XV–XVI, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Klemensiewicz Z. 1985: Historia języka polskiego, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. (red.) 1996: Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 2012: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Osiewicz M. 2013: Wariantywność graficzna „Ksiąg o gospodarstwie” Piotra Krescencjusza z 1549 roku. Studium przypadku, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
PC: Piotr Crescentius, O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich Pożytkow Ksiąg dwojenaście: Ludziom Stanu każdego, ktorzyby się uczciwym Gospodarstwem bawili, wielce potrzebne a pożyteczne, Kraków 1571.
Zobacz w Google Scholar
Rybicka H. 1976: Losy wyrazów obcych w języku polskim, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Sł.: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 1952–1982.
Zobacz w Google Scholar
Spólnik A. 1990: Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Prace Komisji Językoznawstwa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–36), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–36, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1995–2012.
Zobacz w Google Scholar
Symb.I: J. Rostafiński, Symbola ad historiam naturalem medii aevi, cz. 1, Sumptibus Universitatis Cracoviae, Kraków 1900.
Zobacz w Google Scholar
Wajda-Adamczykowa L. 1989: Polskie nazwy drzew, Komisja Językoznawstwa PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Waniakowa J. 2012: Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Wróbel H. 1962: Związki staroczesko-staropolskie w terminologii botanicznej, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach, „Prace Katedry Języka Polskiego” 2, s. 105–137.
Zobacz w Google Scholar
WSPP: Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Zobacz w Google Scholar