Abstrakt
Artykuł, poza wprowadzeniem poświęconym zagadnieniom ogólnym ilustrowanym stosownymi przykładami, składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej wzięto pod rozwagę fragment <ad torrentem do strumyena qui torr. Malwyna exilit Winiką s. defluit vel currit de fluvio s. alio torr. d. Scharowo> z piętnastowiecznej części kaliskich ksiąg ziemskich, znany od 1922 r. dzięki S. Kozierowskiemu. Zawartą w nim formę graficzną <Winiką> interpretowano dotąd jako nazwę własną. Szczegółowa analiza tekstu nie pozostawia jednak większych wątpliwości, że mamy tu staropolską glosę wynikā oddającą bezpośrednio poprzedzające łacińskie ex(s)ilit ‘poczyna się (o rzece)’, zatem w znaczeniu poza tym nie zaświadczonym dla tego czasownika w polszczyźnie. Część druga poświęcona jest głównie analizie północnopolskiej nazwy miejscowej Wąbrzeźno. Wysunięto w niej sugestię, iż nazwa pochodzi od szczątkowo udokumentowanego dawnego słowiańskiego terminu topograficznego *ǫbergъ ‘dolina’, zachowanego w warstwie apelatywnej jedynie w przebudowanym formalnie ukraińskim gwarowym uberezʹ ‘ts.’. Krakowscy historycy sugerowali, że podobny apelatyw wąbrzeżek zapisano we fragmencie miejscowych ksiąg ziemskich pochodzącym z 1429 r. Jednak według leksykografów opracowujących „Słownik staropolski” odpowiedni passus brzmi <Gnaszdowa brzyszka>, co w takiej sytuacji należałoby interpretować jako mikrotoponim. Problem wymaga zatem ostatecznego wyjaśnienia metodami ściśle filologicznymi.
Bibliografia
Bańkowski A. 1987: O staropolskiej nazwie Wąwał i mitycznej nazwie Wawel, „Slavia Occidentalis” XLIII, s. 15–20.
Zobacz w Google Scholar
Borek H. 1968: Zachodniosłowiańskie nazwy toponimiczne z formantem -ьn-, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 1975: Prefiksacja imienna w językach słowiańskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Čerepanova E.A. 1984: Narodnaâ geografičeskaâ terminologiâ Černigovsko-Sumskogo Poles ʹâ, Ministerstvo prosveŝeniâ Ukrainskoj SSR. Sumskij GPI im. A.S. Makarenko, Sumy.
Zobacz w Google Scholar
Dejna K. 1981: Atlas polskich innowacji dialektalnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Dejna K. 1984: Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego (W), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 30, s. 91–213.
Zobacz w Google Scholar
ESUM 6: Etimologìčnij slovnik ukraïnsʹkoï movi. 6: U–Â, Naukova dumka, Kiïv 2012.
Zobacz w Google Scholar
ÈSSÂ: Ètimologičeskij slovarʹ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond, red. O.N. Trubačev, Izdatelʹstvo Nauka, Moskva 1974–.
Zobacz w Google Scholar
Jurkowski M. 1971: Ukraińska terminologia hydrograficzna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Kozierowski S. 1921: Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. 1. A–Ł, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Kozierowski S. 1922: Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. 2. M–Z, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Kozierowski S. 1939: Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski, t. 8, cz. A: Nieistniejące miejscowości wielkopolskie, cz. B: Uzupełnienie poprzednich tomów, Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
Malec M. 2003: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Nitsche P. 1964: Die geographische Terminologie des Polnischen, Böhlau Verlag, Köln–Graz.
Zobacz w Google Scholar
NMPol: Nazwy miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, t. 1–13, red. K. Rymut, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1996–2016.
Zobacz w Google Scholar
Orel V.È. 1989: Iz ètimologičeskih nablûdenij nad gidronimami bassejna Varty, „Onomastica” 33, s. 109–121.
Zobacz w Google Scholar
Pavlenko S. 2013: Mìkrotoponìmi Černìgovo-Sìveršini, PAT „PVK Desna”, Černìgìv.
Zobacz w Google Scholar
PRNG: Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych, pliki w formacie .xml dostępne pod adresem http://www.codgik.gov.pl/index.php/darmowe-dane/prng.html (dostęp: czerwiec 2017).
Zobacz w Google Scholar
Rieger J., Wolnicz-Pawłowska E. 1975: Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Rospond S. 1984: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Rymut K. 1987: Nazwy miast Polski, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
SGU: Slovnik gìdronìmìv Ukraïni, Naukova dumka, Kiïv 1979.
Zobacz w Google Scholar
SHGCheł: Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, red. M. Biskup, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.
Zobacz w Google Scholar
SHGKr 1: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985–1986.
Zobacz w Google Scholar
SłŁac: Elektroniczny słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (A-Q), http://scriptores.pl/elexicon/ (dostęp: czerwiec 2017).
Zobacz w Google Scholar
Smoczyński W. 1999: Uwagi do etymologii słowiańskich, [w:] W. Banyś, S. Karolak, L. Bednarczuk (red.), Studia lingwistyczne ofiarowane prof. Kazimierzowi Polańskiemu na 70-lecie Jego urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 326–339.
Zobacz w Google Scholar
SRNG: Slovarʹ russkih narodnyh govorov, Izdatelʹstvo Nauka, Leningrad 1964–.
Zobacz w Google Scholar
SSNO: Słownik staropolskich nazw osobowych. 1–7 (Suplement), red. W. Taszycki, M. Malec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1965–1987.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
Šatalava L.F. 1975: Belaruskae dyâlektnae slova, Navuka ì tèhnìka, Mìnsk.
Zobacz w Google Scholar
UN: Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, Urząd Rady Ministrów, Warszawa 1963–.
Zobacz w Google Scholar
UNMatr: przygotowane do powielenia matryce niewydanych tomików UN-owskich. Matryce te są przechowywane (i obecnie digitalizowane) w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Zobacz w Google Scholar
Woelky 1: Urkundenbuch des Bisthums Culm. 1: Das Bisthum Culm unter dem Deutschen Orden 1243–1466, oprac. C.P. Woelky, Commissionsverlag von Theodor Bertling, Danzig 1884.
Zobacz w Google Scholar
Wolnicz-Pawłowska E. 2006: Nazwy rzeczne dorzecza Warty od źródeł do ujścia Prosny, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar