Czasowniki odnoszące się do obraźliwych aktów mowy w historii polszczyzny
Słowa kluczowe
czasowniki mówienia
leksykologia historyczna
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł dotyczy czasowników odnoszących się do obraźliwych aktów mowy i ich zmienności w dziejach języka polskiego. Omawiam jednostki, które: (1) funkcjonują od czasów najdawniejszych do dziś w niezmienionym znaczeniu; (2) potwierdzono w dobie średniopolskiej, ale w dalszych etapach rozwoju polszczyzny zupełnie wycofały się z użycia albo zaszły w nich istotne zmiany semantyczne, (3) pojawiły się w polszczyźnie po XV wieku. Część z nich nie dotrwały do naszych czasów, inne z kolei z powodzeniem przyjęły się w polszczyźnie i używane są również w XXI wieku. Ten ogromny i zróżnicowany pod względem semantycznym i strukturalnym zbiór potwierdza, że akty agresji językowej są zjawiskiem bardzo częstym i ponadczasowym.
Bibliografia
Aronson E. 1987: Człowiek – istota społeczna, przeł. J. Radzicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buss A.H. 1961: The psychology of aggression, Wiley, New York.
Zobacz w Google Scholar
Czekańska M. 2017: Polskie czasowniki nakłaniania jako nazwy tzw. czynności perlokucyjnych, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Duraj-Nowosielska I. 2007: Czasowniki nazywające czynności mowy i ich nieagentywne odpowiedniki. Wstęp do analizy semantycznej z perspektywy opozycji agentywności i kauzatywności, „Prace Filologiczne”, nr 52, s. 59–88.
Zobacz w Google Scholar
ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński (online: http://sxvii.pl, dostęp: styczeń 2023).
Zobacz w Google Scholar
Farnicka M., Liberska H., Niewiedział D. 2016: Psychologia agresji. Wybrane problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Janowska A. 1991: O pewnej staropolskiej funkcji czasownikowego przedrostka na-, „Prace Językoznawcze”, t. 19, s. 60–67.
Zobacz w Google Scholar
Kierkowicz M. 2011: Verba dicendi w Sprawie chędogiej i Rozmyślaniu przemyskim, „Kwartalnik Językoznawczy”, nr 1(5), s. 13–22.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 1985: Fakultatywność i obligatoryjność wyrażeń argumentowych w konstrukcjach opisujących akt mowy, „Polonica”, nr 11, s. 65–75.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 1989: Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 1990: Mechanizmy przekształceń znaczeniowych czasowników mówienia w historii języka polskiego, [w:] J. Reichan (red.), Studia Linguistica Polono-Slovaca, t. 3: Dynamika rozwoju słownictwa. Referaty z konferencji w Paszkówce 22–25 VI 1987, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 217–227.
Zobacz w Google Scholar
Kozarzewska E. 1990: Czasowniki mówienia we współczesnym języku polskim. Studium semantyczno-składniowe, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kwapień E. 2016: Zmiany znaczeniowe wybranych czasowników mówienia zanikających w dobie nowopolskiej, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, nr 32, s. 183–208.
Zobacz w Google Scholar
Kwapień E. 2017: Verba dicendi wśród regresywnych czasowników doby nowopolskiej, [w:] M. Hawrysz, M. Uździcka, A. Wojciechowska (red.), Zielonogórskie seminaria językoznawcze 2016. Zachowania językowe: spontaniczność i automatyzm, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 109–135.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Drukarnia XX. Pijarów, Warszawa 1807–1814.
Zobacz w Google Scholar
Peisert M. 2004: Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Pietrzak H. 2000: Agresja, konflikt, społeczeństwo, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Społeczno-Gospodarczej w Tyczynie, Tyczyn.
Zobacz w Google Scholar
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
Zobacz w Google Scholar
Siemieniecki B., Wiśniewska-Nogaj L., Kwiatkowska W. 2020: Agresja – zjawisko, skutki, zapobieganie. Perspektywa pedagogiki kognitywistycznej, psychoprofilaktyki oraz edukacji moralnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1962, t. 5–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963–1969.
Zobacz w Google Scholar
SPJS: Słownik pojęciowy języka staropolskiego, kier. projektu B. Sieradzka-Baziur, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków (online: https://spjs.ijp.pan.pl/spjs/strona/kartaTytulowa).
Zobacz w Google Scholar
SPP: J. Anusiewicz, J. Skawiński, Słownik polszczyzny potocznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2021.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
Zobacz w Google Scholar
Taras B. 2013: Agresja. Studium semantyczno-pragmatyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl, dostęp: styczeń 2023).
Zobacz w Google Scholar