Kiedy z jedną kropką, kiedy z dwiema? O położeniu języka podczas artykulacji niesamodzielnych wariantów samogłosek
PDF

Słowa kluczowe

fonetyka artykulacyjna
samogłoska
alfabet fonetyczny
alofony pozycyjne i pozycyjno‑swobodne
położenie języka

Jak cytować

Wojdak, P. (2018). Kiedy z jedną kropką, kiedy z dwiema? O położeniu języka podczas artykulacji niesamodzielnych wariantów samogłosek. Język Polski, 98(4), 15–27. https://doi.org/10.31286/JP.98.4.2

Abstrakt

Samogłoski artykulacyjnie niesamodzielne o położeniu języka zmienionym w stosunku do samogłosek podstawowych – głównie pod wpływem sąsiedztwa głosek miękkich, ale także niektórych półsamogłosek/glajdów – oznacza się w ramach alfabetu slawistycznego za pomocą jednej lub dwóch kropek. Ta podwójna konwencja nie jest jednak w polskiej fonetyce należycie objaśniana (pewien wyjątek stanowi praca Madelskiej i Witaszek Samborskiej 1998). Również w pracach, w których – w ramach API – nie stosuje się kropkowych diakrytów, niejasno przedstawiane są relacje między typami przesunięć artykulacyjnych polskich samogłosek: podwyższeniem, uprzednieniem i centralizacją. Tymczasem jedna kropka powinna być tłumaczona jako podwyższenie artykulacji przy braku uprzednienia ([ė], [ȯ]), dwie kropki – jako jej uprzednienie (z podwyższeniem jako cechą obojętną: [ä] oraz [ö] są podwyższone, [ü] – nie). Jeżeli uwzględniamy również cofniętą samogłoskę [ë], wówczas dwie kropki muszą być ujmowane szerzej – jako centralizacja (uprzednienie lub cofnięcie).

https://doi.org/10.31286/JP.98.4.2
PDF

Bibliografia

Benni T. 1959: Fonetyka opisowa języka polskiego: z obrazami głosek polskich podług M. Abińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Dalewska-Greń H. 1997: Języki słowiańskie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Derwojedowa H., Karaś H., Kopcińska D. (red.) 2005: Język polski. Kompendium, Świat Książki, Warszawa [rozdział 2: Fonetyka, fonologia i prozodia, s. 39–133].
Zobacz w Google Scholar

Doroszewski W., Wieczorkiewicz B. (red.) 1972: Gramatyka opisowa języka polskiego z ćwiczeniami, t. 1: Fonetyka, części mowy, słowotwórstwo, wyd. 5, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Dukiewicz L. 1995: Fonetyka, [w:] L. Dukiewicz, I. Sawicka, Fonetyka i fonologia. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 3, red. H. Wróbel, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego, Kraków, s. 7–103.
Zobacz w Google Scholar

Dukiewicz L., Sawicka I. 1995: Fonetyka i fonologia. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 3, red. H. Wróbel, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Dyszak A., Laskowska E., Żak-Święcicka M. 1997: Fonetyczny i fonologiczny opis współczesnej polszczyzny. Skrypt dla studentów filologii polskiej, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Zobacz w Google Scholar

Gussmann E. 1992: Back to front: Nonlinear palatalization and vowels in Polish, [w:] J. Fisiak, S. Puppel (red.), Phonological investigations, Benjamins, Amsterdam, s. 5–66.
Zobacz w Google Scholar

Jagodziński G. 2008: Systemy transkrypcji używane w fonetyce i fonologii polskiej (online: http://free.of.pl/g/grzegorj/gram/ipa.html, dostęp: 15 września 2017).
Zobacz w Google Scholar

Klebanowska B. 2007: Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych w języku polskim – z ćwiczeniami [autor ćwiczeń – M. Łaziński], Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Madelska L., Witaszek-Samborska M. 1998: Zapis fonetyczny. Zbiór ćwiczeń, wyd. 4 poprawione, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicz w Poznaniu, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Ostaszewska D., Tambor J. 1990: Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego: skrypt dla studentów I roku filologii polskiej, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Zobacz w Google Scholar

Ostaszewska D., Tambor J. 2000: Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Sawicka I. 1995: Fonologia, [w:] L. Dukiewicz, I. Sawicka, Fonetyka i fonologia. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 3, red. H. Wróbel, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego, Kraków, s. 105–195.
Zobacz w Google Scholar

Sękowska E. 2002: Fonetyka z elementami fonologii, [w:] S. Dubisz (red.), Nauka o języku dla polonistów, wyd. 4, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 113–155.
Zobacz w Google Scholar

Steffen-Batogowa M. 1975: Automatyzacja transkrypcji fonematycznej tekstów polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Stieber Z. 1966: Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Strutyński J. 1997: Gramatyka polska, wyd. nowe rozszerzone, Wydawnictwo Tomasz Strutyński, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Wierzchowska B. 1971: Wymowa polska, wyd. 2, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Wierzchowska B. 1980: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Wiśniewski M. 1999: Zadania z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, „Dom Organizatora”, Toruń.
Zobacz w Google Scholar

Wiśniewski M. 2000: Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego (Skrypt dla studentów filologii polskiej), wyd. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń.
Zobacz w Google Scholar

Wróbel H. 2001: Gramatyka języka polskiego, Spółka Wydawnicza „OD NOWA” s.c., Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content