Abstrakt
W artykule obserwacji poddano nazwy zwierząt wyekscerpowane ze Słownika staropolskiego oraz Słownika polszczyzny XVI wieku, które – na podstawie poświadczeń tekstowych i definicji leksykograficznych – uznano za derywaty tautologiczne, inaczej mówiąc, za jednostki leksykalne synonimiczne wobec swoich podstaw słowotwórczych. W artykule próbowano dowieść pragmatycznego podłoża powstania analizowanego zbioru wyrazów, wychodząc z założenia, że za akt ich nominacji odpowiada pragmatyczna funkcja słowotwórstwa, pojmowana za Iwoną Kaproń-Charzyńską jako „quasi-nieograniczoność ludzkiego działania”. W artykule uwzględniono charakter glosowy staropolskich słowotwórczych tautologizmów animalistycznych, ściślej – swobodę tłumaczenia dawnych tekstów, jak też stan dawnego systemu słowotwórczego, charakteryzującego się nieustabilizowaną w pełni postacią. Dowiedziono też, że większość jednostek badanego zbioru to formacje okazjonalne, zależne od inwencji autora i stylu tekstów, będące jednocześnie manifestacją kreatywności użytkowników języka, świadectwem reakcji na różne potrzeby komunikacyjne i artystyczne (konieczność zachowania metrum wiersza, potrzeba związania wersów rymem, dążenie do eliminowania polisemii podstawy).
Bibliografia
Belcarzowa E. 1981: Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Bugajski M. 2013: Pragmatyka a lingwistyka normatywna, „Poradnik Językowy”, nr 4(703), s. 7–18.
Zobacz w Google Scholar
Dylus D. 2003, Synonimiczne nomina personae w Biblii królowej Zofii. Przyczynek do badania synonimiki staropolskiej, [w:] K. Kleszczowa, J. Sobczykowa (red.), Śląskie studia lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 164–172.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 1982: Zarys słowotwórstwa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kaproń-Charzyńska I. 2014: Pragmatyczne aspekty słowotwórstwa. Funkcja ekspresywna i poetycka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
Kaszewski M. 2015: Problem derywacji tautologicznej w obrębie kategorii pojęciowej nomina instrumenti w polszczyźnie XVI wieku, „Język Polski” XCV, z. 4, s. 342–353.
Zobacz w Google Scholar
Kępińska A. 2003: Roty przysiąg sądowych, [w:] W. Decyk-Zięba, S. Dubisz (red.), Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 113–145.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 1998: Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. (red.) 1996: Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Kurdyła T. 2002: Luksus słowotwórczy, czyli o tzw. derywatach tautologicznych i funkcjach tworzących je formantów, „Język Polski” LXXXII, z. 3, s. 178–187.
Zobacz w Google Scholar
Kwilecka I. 1978: O swobodnych średniowiecznych przekładach biblijnych (na przykładzie tłumaczeń francuskich, czeskich i polskich), „Język Polski” LVIII, s. 87–98.
Zobacz w Google Scholar
Leńczuk M. 2013: Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej, Stowarzyszenie Pro Cultura Litteraria, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Łoś J. 1925: Gramatyka polska, cz. 2: Słowotwórstwo, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów.
Zobacz w Google Scholar
Pastuchowa M. 2007: Dlaczego słowotwórstwo leksykalistyczne? Ogląd faktów diachronicznych, „LingVaria”, nr 2(4), s. 121–129.
Zobacz w Google Scholar
Pastuchowa M. 1994: O pewnej funkcji sufiksu -ek w staropolszczyźnie, „Prace Językoznawcze”, t. 22: Studia historycznojęzykowe, red. A. Kowalska, s. 78–83.
Zobacz w Google Scholar
Rejter A. 2006: Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Waśkowski K. 2017: Polskie nazwy zwierząt. Studium historycznojęzykowe, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Nowy Targ.
Zobacz w Google Scholar
Winiarska-Górska I. 2010: Uwagi o staropolskich dubletach typu cielec – ciołek, bracieniec – bracianek, [w:] I. Burkacka, R. Pawelec, D. Zdunkiewicz-Jedynak (red.), Słowa – kładki, na których spotykają się ludzie różnych światów, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 417–441.
Zobacz w Google Scholar
Ziemska E. 2004: Jazyk kak diejatielnost΄. Morfema. Słowo. Riecz, Jazyki sławianskoj kultury, Moskwa.
Zobacz w Google Scholar
Żmigrodzki P. 2005: Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar