Definicje narracyjne w XVIII-wiecznym dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Franciszka Koli z perspektywy współczesnej semantyki i leksykografii
Słowa kluczowe
słowniki historyczne
semantyka
model definicji
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest jeden z modeli definicji w osiemnastowiecznym słowniku, oceniany w świetle niektórych założeń współczesnej semantyki i leksykografii. Chodzi w szczególności o postulaty opracowywania słowników atrakcyjnych dla użytkowników, syntetyzujących wiedzę encyklopedyczną (naukową) i potoczną (stereotypową) oraz eksponujących narracyjność i dyskursywność w sposobie ujęcia charakterystyki znaczeniowej słowa, a więc zawierających definicje z rozbudowaną ramą modalną i metatekstową. Przeprowadzona analiza wykazuje, że jeden z typów definicji stosowanych we francusko-łacińskim dykcjonarzu Piotra Daneta, przetłumaczonym na język polski przez Franciszka Kolę, odpowiada tym wymaganiom. W artykule wskazano także na znaczenie słownika Daneta i Koli w rozwoju polskiej terminologii metaleksykograficznej. Badania dowodzą, że eksploracja historycznych dykcjonarzy może dostarczyć teoretycznej i metodologicznej inspiracji do rozwoju nowych koncepcji semantycznych i modeli opisu znaczeniowego.
Bibliografia
Bańko M. 2001: Z pogranicza leksykologii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 2009: Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] J. Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 76–88.
Zobacz w Google Scholar
Bochnakowa A. 1991: Le Nouveau grand dictionnaire françois, latin et polonois et sa place dans la lexicographie polonaise, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Chlebda W. 2016: W stronę optymalizacji słownikowego objaśniania znaczeń, „Stylistyka” XXV, s. 319–335.
Zobacz w Google Scholar
Filar D. 2013: Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Fluda-Krokos A. 2011: Nowy wielki dykcjonarz J. Mci X. Daneta opata francuski, łaciński i polski... (1743–1745) – niezbędne źródło do historii języka polskiego, [w:] B. Dunaj, M. Rak (red.), Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy. Materiały konferencji naukowej, Kraków 21–22 września 2010 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 83–90.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Langacker R. 2009: Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, przeł. E. Tabakowska i in., Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Leszczyński Z. 1987: O słownictwie polskiej wersji Daneta, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 32, s. 155–161.
Zobacz w Google Scholar
Mączyński R. 2013: Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł), „Hereditas Monasteriorum”, t. 2, s. 219–245.
Zobacz w Google Scholar
SD-K: P. Danet, Nouveau grand dictionnaire de M. L’ Abbé Danet, françois, latin et polonois: enrichi des mellieurs françons [!] de parler, avec des notes de critique et de grammaire sur ces trois langues [...], przeł. F. Kola, t. 1–2, Drukarnia Pijarów, Warszawa 1743–1745.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
STrotz: M.A. Trotz, Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłów potocznych, przestróg gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglaskich [!], łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazów [...], nakładem J.F. Gledycza, Lipsk 1764.
Zobacz w Google Scholar
Szczepankowska I. 2017: Poznawczy i narracyjno-dyskursywny wymiar słowa a model definicji (na przykładzie „śmieci” i formacji pokrewnych), „Stylistyka” XXVI, s. 51–67.
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1979: Polskie słowniki oświeceniowe, [w:] S. Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 292–299.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1994: Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, [w:] H. Misterski, J. Sypnicki (red.), Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 45–57.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 1985: Lexicography and Conceptual Analysis, Karoma, Ann Arbor.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 2006: Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, przeł. A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Żmigrodzki P. 2009: Wprowadzenie do leksykografii polskiej, wyd. 3 rozsz., Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar