Terminologia matematyczna w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle polskiej i europejskiej tradycji naukowej. Prolegomena
Słowa kluczowe
terminologia naukowa
M.A. Troc
XVIII wiek
nauki matematyczne
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł prezentuje wyniki wstępnych badań dotyczących terminologii matematycznej zebranej przez M.A. Troca w Nowym dykcjonarzu (1764). Terminy nauk matematycznych, do których w XVIII wieku należały: arytmetyka, geometria, astronomia, astrologia, geografia, mechanika, optyka, zostały ukazane w kontekście zmian wywołanych siedemnastowieczną rewolucją naukową oraz szerzej na tle dziejów polskich nauk matematycznych. Przedstawione analizy wyraźnie pokazują, że stan zarejestrowanej przez Troca terminologii matematycznej jest silnie skorelowany z procesami, które dokonywały się w europejskiej i polskiej nauce końca XVII i początku XVIII stulecia. W badanym materiale obserwujemy wysoką frekwencję terminów matematycznych, wśród których dominuje słownictwo geometryczne i arytmetyczne. Taki stan rzeczy wskazuje na przewartościowanie języka polskiej nauki i uczynienie z matematyki powszechnego i uniwersalnego narzędzia opisu świata.
Bibliografia
Augustowska K. 1963/1964: Uwagi o początkach geografii w szkołach XVIII wieku w Polsce, „Zeszyty Naukowe WSP w Gdańsku”, t. V/VI, s. 215–220.
Zobacz w Google Scholar
Bąk M. 1984: Powstanie i rozwój polskiej terminologii nauk ścisłych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Bieńkowski T., Dobrzycki J. 1998: Staropolski świat nauki – uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych, Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Biniewicz J. 2002: Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Zobacz w Google Scholar
Chmielowski B. 1745: Nowe Ateny, wyd. w Drukarni Pawła Iozefa Golczewskiego, Lwów (online: jbc.bj.uj.edu.pl, dostęp 2 czerwca 2018).
Zobacz w Google Scholar
Fleszar M. 1962: Zarys historii geografii ekonomicznej w Polsce do 1939 r., „Prace Geograficzne”, nr 30, s. 7–173.
Zobacz w Google Scholar
Iłowiecki M. 1981: Dzieje nauki polskiej, Interpress, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Iwanowska A. 1993: Michał Abraham Troc w kulturze naukowej lat czterdziestych XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 3, s. 35–60.
Zobacz w Google Scholar
Juszkiewicz A. 1976: Historia matematyki, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kaszewski M. 2014: Studia z leksykografii historycznej, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kuryłowicz B. 2016: Przysłowia w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Trotza, „Prace Filologiczne”, t. 68, s. 183–194.
Zobacz w Google Scholar
Olszewicz B. 1957: Geografia polska w okresie Odrodzenia, „Prace Geograficzne”, nr 12, s. 5–63.
Zobacz w Google Scholar
Pawlikowska Z. 1964: Z historii polskiej terminologii matematycznej (I), „Wiadomości Matematyczne” VII, s. 165–190.
Zobacz w Google Scholar
Pawlikowska Z. 1965: Z historii polskiej terminologii matematycznej (II), „Wiadomości Matematyczne” VIII, s. 41–64.
Zobacz w Google Scholar
Siekierska K. 1976: Z dziejów kształtowania się polskiej terminologii naukowej. Podstawowe słownictwo geometryczne, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 272–281.
Zobacz w Google Scholar
Solski S. 1690: Architekt polski, to jest Nauka Ulżenia Wszelkich Ciężarow. Używania potrzebnych Machin ziemnych y wodnych [...], wyd. w Drukarni Mikołaia Alexandra Schedla, Kraków (online: dbc.wroc.pl, dostęp 10 czerwca 2018).
Zobacz w Google Scholar
Suchodolski B. (red.) 1970: Historia nauki polskiej, t. 2: Barok, oprac. H. Barycz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Szczaus A. 2013: Leksyka specjalistyczna w Informacyi matematycznej Wojciecha Bystrzonowskiego z 1749 roku na tle polszczyzny XVIII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Zobacz w Google Scholar
Trotz M.A. 1764: Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglarskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazow przez Michała Abrahama Troca, warszawianina, wyd. nakładem Jana Fryderyka Gledycza, Lipsk (online: ebuw.uw.edu.pl, dostęp 5 czerwca 2018).
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 1994: Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, [w:] H. Misterski, J. Sypnicki (red.), Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 45–57.
Zobacz w Google Scholar