„Bydło tej nocy mówiło między sobą ludzkiem językiem i w polskiej mowie”. Głosy zwierząt domowych w polszczyźnie potocznej i ludowej
Słowa kluczowe
językowy obraz świata
kultura ludowa
głosy zwierząt
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest „mowa” wybranych zwierząt domowych w języku polskim i polskiej kulturze ludowej, opracowana zgodnie z metodologią lubelskiego Słownika stereotypów i symboli ludowych (koncepcja całości i red.: J. Bartmiński, zastępca red.: S. Niebrzegowska-Bartmińska). Autorka, przyjmując zaproponowany przez Aleksandra Gurę schemat opisu zwierząt w słowiańskiej kulturze tradycyjnej, wyodrębniła dwa rodzaje charakterystyki akustycznej–charakterystykę zwierzęcych głosów, tj. dźwięki i głosy wydawane przez zwierzęta (pokrywającą się z fasetą GŁOS ZWIERZĘCIA), oraz charakterystykę mowy, tj. ludzką mowę w wykonaniu zwierząt (pokrywającą się z fasetą ZWIERZĘ JAKO ROZMÓWCA I ADRESAT).
Bibliografia
Awdiejew A. 1999: Tryby komunikacyjne, [w:] J. Adamowski, S. Niebrzegowska (red.), W zwierciadle języka i kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 240–247.
Zobacz w Google Scholar
Badura W.E. 1902: Naśladowanie głosu zwierząt, „Lud”, nr 8, s. 393–394.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 1994: Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce?, „Przegląd Humanistyczny”, nr 5, s. 81–110.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 2006: Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Bor SE: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
Zobacz w Google Scholar
Czesak A. 2002: Co i gdzie jeszcze powiedziały gwarą ptaki?, [w:] M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), Rozmaitości językowe: ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji jego jubileuszu, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 63–71.
Zobacz w Google Scholar
Dej Kiel: K. Dejna, Słownictwo ludowe z terenów województwa kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej. Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 21 (C–D) – 1975, s. 135–290; t. 23 (K) – 1977, s. 147–290; t. 24 (L–M) – 1978, s. 149–274; t. 27 (Pos–R) – 1981, s. 129–281.
Zobacz w Google Scholar
Domogała A. 2015: Polskie czasownikowe nazwy głosów zwierząt w ujęciu diachronicznym i dialektologicznym, „Linguarum Silva”, nr 4, s. 59–75.
Zobacz w Google Scholar
Engelking A. 1988: Magiczna moc słowa w polskiej kulturze ludowej, „Język a Kultura”, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, s. 157–165.
Zobacz w Google Scholar
Gloger Z. 1877: Zabobony i mniemania ludu nadnarwiańskiego tyczące ptaków, płazów i owadów, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, nr 1, s. 101–107.
Zobacz w Google Scholar
Grabowiecka I. 1997: Czasowniki odnoszące się do głosu ptaków – badania w dorzeczu Bugu, Biebrzy i Narwi, [w:] B. Bartnicka, B. Falińska, A. Kowalska, H. Sędziak (red.), Śladami Kolberga i Glogera po ziemi łomżyńskiej, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża, s. 57–68.
Zobacz w Google Scholar
Greń SBuk: Z. Greń, H. Krasowska, Słownik górali polskich na Bukowinie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2008.
Zobacz w Google Scholar
Gura A. 1993: Verbalnaja imitacija golosov životnych v slavjanskom fol’klore, [w:] S.M. Tolstaja, T.V. Civjan (red.), Slavjanskoe i balkanskoe jazykoznanie. Struktura mal’ych fol’klornych tekstov, Nauka, Moskva, s. 132–152.
Zobacz w Google Scholar
Gura A. 1995: Zvuki i golosa životnych, [w:] E.A. Dorochova, N.I. Žulanova, O.A. Pašina (red.), Golos i ritual. Materialy konferencii maj 1995, Gosudarstvennyj instytut iskusstvoznanja, Moskva, s. 15–19.
Zobacz w Google Scholar
Gura A. 1997: Simvolika životnych v slavjanskoj narodnoj tradicii, Izdatel’stvo „Indrik”, Moskva.
Zobacz w Google Scholar
Gura A. 1999: Kriki životnych i ptic, [w:] N.I. Tołstoj (red.), Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, t. 2, Meždunarodnye otnošenija, Moskva, s. 677–681.
Zobacz w Google Scholar
Kempf Z. 1985: Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt, „Język Polski” LXV, s. 125–144.
Zobacz w Google Scholar
Kempf Z. 1989: Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt, „Język Polski” LXIX, s. 208–209.
Zobacz w Google Scholar
Kielak O. 2016: Szczeka, warczy, ujada. Psia mowa w polszczyźnie potocznej i ludowej, [w:] K. Feruga, A. Ostrowska-Knapik (red.), Współczesny świat słowiański, Verbum, Praha, s. 91–109.
Zobacz w Google Scholar
Kielak O. 2017: Golos svin’i v pol’skom razgovornom i narodnom jazykach, [w:] Materialy XIII meždunarodnoj naučno-praktičeskoj konferencii „21 vek: fundamental’naja nauka i technologii”, 8–9 avgusta 2017 g., Izdatel’stvo „Akademičeskij”, North Charleston, s. 116–125.
Zobacz w Google Scholar
Kielak O. 2018: Językowo-kulturowy obraz zwierząt domowych w polskiej tradycji ludowej, praca doktorska, promotor: S. Niebrzegowska-Bartmińska, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin (maszynopis).
Zobacz w Google Scholar
Krzyżanowski J. 1977: Norwidowa paralela o zamarzłym słowie, [w:] J. Krzyżanowski, Paralele, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 643–650.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wydanie drugie poprawne i pomnożone, t. 1–6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
Madeja A. 2003: XVI-wieczne czasowniki opisujące głosy zwierząt, [w:] K. Kleszczowa, J. Sobczykowa (red.), Śląskie studia lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 179–186.
Zobacz w Google Scholar
Muszyńska M. 2013: Czasowniki onomatopeiczne w gwarach Śląska na tle słowiańskim. I. Leksemy opisujące głosy i zachowania ptaków, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, nr 59, s. 165–187.
Zobacz w Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. 2016: „Ryczy wół na sto gór”. Motywy zwierzęce w polskiej meteorologii ludowej, [w:] A. Kretschmer, F. Poljakov (red.), Slavische Geisteskultur: Ethnolinguistische und philologische Forschungen, teil 1, čast’ 1, Peter Lang, Wien, s. 109–122.
Zobacz w Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. 2018: Solidarność z życiem w kulturze ludowej – od zasady do postulatu, [w:] B. Zieliński (red.), Z polskich studiów slawistycznych, seria 13, t. 1: Literaturoznawstwo, kulturoznawstwo, folklorystyka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicz w Poznaniu, Poznań, s. 195–204.
Zobacz w Google Scholar
NKPP: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. Zespół Redakcyjny pod kierunkiem J. Krzyżanowskiego, t. 1–4, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969–1978.
Zobacz w Google Scholar
Nowakowska A. 2003: Człowiek jak zwierzę. Sfrazeologizowane porównania odczasownikowe na podstawie Słownika frazeologicznego języka polskiego, „Język a Kultura”, t 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, s. 97–103.
Zobacz w Google Scholar
Osipowicz A. 1893: Nazwy ludowe głosów zwierząt, ptaków itd. i tłumaczenie znaczenia niektórych z nich w mowie ludzkiej, „Wisła”, nr 7, s. 174–175.
Zobacz w Google Scholar
Pacławska E. 2011: Zawołania na zwierzęta i ptactwo, [w:] J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Lublin, s. 218–243.
Zobacz w Google Scholar
Rachilina E.W. 2015 (red.), Glagoly zvukov životnyh. Tipologija metafor, Jazyki slavjanskoj kul’tury, Moskva.
Zobacz w Google Scholar
S SFr: S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Wiedza Powszechna, Warszawa 1967–1968.
Zobacz w Google Scholar
SGP PAN: Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie pod kier. M. Karasia, (od t. 2) J. Reichana, (od. t. 6) J. Okoniowej, Wrocław–Kraków, t. 1 – 1982, t. 2 – 1983, t. 3 – 1989–1991, t. 4 – 1992–1993, t. 5 – 1994–1998, t. 6 – 2001–2004, t. 7 – 2005–2010, t. 8 – 2011.
Zobacz w Google Scholar
SGPKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1900–1911.
Zobacz w Google Scholar
Siatkowska E. 1976: Zachodniosłowiańskie zawołania na zwierzęta. Stan obecny, funkcje historyczne, stosunek do systemu językowego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
Sł SE: Słownik etymologiczny języka polskiego, red. F. Sławski, t. 1–5, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 1952–1982.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 11, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.
Zobacz w Google Scholar
SSiSL: Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i red. J. Bartmiński, zastępca red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, t. 1: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie; cz. 3: Meteorologia; cz. 4: Świat, światło, metale; t. 2: Rośliny, cz. 1: Zboża, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1996–2017.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, t. 1, red. S. Urbańczyk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1955.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8b, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1952–1953 (wyd. fotooffsetowe z lat 1900–1927).
Zobacz w Google Scholar
Sych SGKasz: B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1967–1976.
Zobacz w Google Scholar
Thomas W.I., Znaniecki F. 1976: Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Tolstaja S.M. 1999: Zvukovoj kod tradicionnoj narodnoj kul’tury, [w:] T.A. Agapkina, L.G. Nevskaja, I.A. Sedakova, S.M. Tolstaja (red.), Mir zvučaščij i molčaščij. Semiotika zvuka i reči v tradicionnoj kul’ture slavjan, Izdatel’stvo „Indrik”, Moskva, s. 9–16.
Zobacz w Google Scholar
Trubačev O.N. 1960: Proischoždenie nazvanij domašnich životnych v slavjanskich jazykach, zdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva.
Zobacz w Google Scholar
Usačeva V.V. 1999: Rol’ zvukopodražanij v obrjadovoj praktike slavjan, [w:] T.A. Agapkina, L.G. Nevskaja, I.A. Sedakova, S.M. Tolstaja (red.), Mir zvučaščij i molčaščij. Semiotika zvuka i reči v tradicionnoj kul’ture slavjan, Izdatel’stvo „Indrik”, Moskva, s. 85–104.
Zobacz w Google Scholar
Vinogradova L.N. 1999: Gadania po zvukam, [w:] T.A. Agapkina, L.G. Nevskaja, I.A. Sedakova, S.M. Tolstaja (red.), Mir zvučaščij i molčaščij. Semiotika zvuka i reči v tradicionnoj kul’ture slavjan, Izdatel’stvo „Indrik”, Moskva, s. 311–319.
Zobacz w Google Scholar
War Nazw: Słownik etymologiczno-motywacyjny słowiańskiej zoonimii ludowej. Słowiańskie nazwy własne zwierząt domowych i udomowionych zwierząt dzikich w środowiskach wiejskich, red. S. Warchoł, t. 1: Bawoły, byki, konie, woły, t. 2: Krowy, t. 4: Ssaki domowe, ptactwo domowe, zwierzęta hodowane w klatkach, udomowione zwierzęta dzikie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007–2014.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 1985: Lexicography and conceptual analysis, Karoma, Ann Arbor.
Zobacz w Google Scholar
Zimnowoda J. 2003: Opozycja homo – animal w ekspresywnych zwrotach językowych, „Język a Kultura”, t. 15: Opozycja homo – animal w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, s. 103–115.
Zobacz w Google Scholar