Wychódźc, Pcim i Rzgów. Grupy spółgłoskowe w nazwach miejscowości w świetle fonotaktyki polskiej
Słowa kluczowe
grupy spółgłoskowe
fonotaktyka polska
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł podejmuje interesujący i mało jeszcze zbadany problem nagłosowych i wygłosowych grup spółgłoskowych występujących w nazwach wielu polskich miejscowości, a nie występujących w ogóle lub spotykanych bardzo rzadko w wyrazach pospolitych. Po prezentacji danych językowych następuje omówienie historycznych źródeł zbitek spółgłoskowych – zmian dźwiękowych (np. zanik słabych samogłosek, palatalizacja, metateza), zapożyczeń z innych języków i odmian regionalnych. Następnie omówiono miejsce toponimów w polskim systemie fonotaktycznym, dowodząc, że założenie, iż prawidłowo zbudowane grupy spółgłosek to te, które poświadczone są w języku, a błędnie uformowane są w nim nieobecne, stanowi nadmierne uproszczenie. Głębsza analiza faktów językowych nakazuje modyfikację tego podejścia poprzez wprowadzenie dalszych rozróżnień. W artykule stwierdzono, że ograniczenia fonotaktyczne mają charakter skalarny, a pomiędzy prawidłowo i nieprawidłowo zbudowanymi ciągami znajdują się rzadko spotykane grupy spółgłoskowe obecne w niektórych toponimach i zapożyczeniach.
Bibliografia
Bargiełówna M. 1950: Grupy fonemów spółgłoskowych współczesnej polszczyzny kulturalnej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr 10, s. 1–25.
Zobacz w Google Scholar
Baudouin de Courtenay J.N. 1904: Drobiazgi, [w:] J.N. Baudouin de Courtenay, Szkice językoznawcze, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 260–263.
Zobacz w Google Scholar
Bethin C. 1992: Polish syllables. The role of prosody in phonology and morphology, Slavica Publishers, Inc., Columbus.
Zobacz w Google Scholar
Boryś W. 2006: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Brückner A. 1927: Słownik etymologiczny języka polskiego, nakł. i własność Krakowskiej Spółki Wydawniczej, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Cyran E., Gussmann E. 1999: Consonantal clusters and governing relations. Polish initial consonant sequences, [w:] H. van der Hulst, N. Ritter (red.), The syllable. Views and facts, Walter de Gruyter, Berlin, s. 219–247.
Zobacz w Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S. 2003: Gramatyka historyczna języka polskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Dobrogowska K. 1992: Word initial and word final consonant clusters in Polish popular science texts and in artistic prose, „Studia Phonetica Posnaniensia”, nr 2, s. 47–121.
Zobacz w Google Scholar
Dunaj B. 1985: Grupy spółgłoskowe współczesnej polszczyzny mówionej (w języku mieszkańców Krakowa), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, nr 85, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Dziubalska-Kołaczyk K. 2014: Explaining phonotactics using NAD, „Language Sciences”, nr 46A, s. 6–17.
Zobacz w Google Scholar
Havlík A. 1889: K otázce jerové v staré češtině, „Listy filologické”, vol. 16, s. 45–51, 106–116, 248–258, 342–353, 436–445.
Zobacz w Google Scholar
Jaskuła K. 2010: Polish place-names and word-final consonant groups. More affricates and diphthongs in Polish?, „Poznań Studies in Contemporary Linguistics”, nr 46(4), s. 391–406.
Zobacz w Google Scholar
Jaskuła K. 2019: Sequences of three word-initial consonants in Polish place-names – Ptkanów and other matters, [w:] A. Bondaruk, K. Jaskuła (red.), All around the word, Wydawnictwo KUL, Lublin, s. 223–236.
Zobacz w Google Scholar
Kopertowska D. 1993: Toponimiczne bazy polskie i obce (na przykładzie kieleckiego i radomskiego), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 27, s. 139–148.
Zobacz w Google Scholar
Kreja B. 1969: Z morfonologii i morfotaktyki współczesnej polszczyzny, „Prace Językoznawcze”, nr 113, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Kuryłowicz J. 1952: Uwagi o polskich grupach spółgłoskowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr 12, s. 221–232.
Zobacz w Google Scholar
Laskowski R. 1985: Z fonotaktyki polskich grup spółgłoskowych, „Studia Gramatyczne”, nr 4, s. 35–52.
Zobacz w Google Scholar
Leszczyński Z. 1969: Studia nad polskimi grupami spółgłoskowymi, cz. 1: Gwarowe grupy z j na tle polszczyzny ogólnej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Maciołek M. 2012: Kształtowanie się nazw owadów w języku polskim. Procesy nominacyjne a językowy obraz świata, rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Rochoń M. 2000: Optimality in complexity. The case of Polish consonant clusters, Mouton de Gruyter, Berlin.
Zobacz w Google Scholar
Rocławski B. 1976: Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Rospond S. 1984: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Rubach J., Booij G. 1990: Edge of constituents effects in Polish, „Natural Language and Linguistic Theory”, No. 8, s. 427–463.
Zobacz w Google Scholar
Rymut K. (red.) 1996–2016: Nazwy miejscowe Polski, t. 1–13, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Sawicka I. 1974: Struktura grup spółgłoskowych w językach słowiańskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Sawicka I. 1995: Fonologia, [w:] H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków, s. 107–198.
Zobacz w Google Scholar
SP: Słownik prasłowiański, red. F. Sławski, t. 1–8, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974–2000.
Zobacz w Google Scholar
Stieber Z. 1969: Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Fonologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. 1880–1902: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra J. 1995: Three tiers in Polish and English phonology, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Szpyra-Kozłowska J. 2002: Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Szymanek B. 2009: On word-initial plosive sequences in Polish, „Studies in Polish Linguistics”, nr 5, s. 83–96.
Zobacz w Google Scholar
Szymanek B. 2012: Sequences of three plosives in Polish (notes on a footnote), [w:] E. Cyran, H. Kardela, B. Szymanek (red.), Sound structure and sense. Studies in memory of Edmund Gussmann, Wydawnictwo KUL, Lublin, s. 751–760.
Zobacz w Google Scholar
Śledziński D. 2010: Analiza struktury grup spółgłoskowych w nagłosie oraz w wygłosie wyrazów w języku polskim, „Kwartalnik Językoznawczy”, nr 3–4, s. 61–84.
Zobacz w Google Scholar
Ułaszyn H. 1956: Ze studiów nad grupami spółgłoskowymi w języku polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Warchoł S. 1964: Nazwy miast Lubelszczyzny, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz. U. z 4.08.2015 r., poz. 1636).
Zobacz w Google Scholar
Zydorowicz P., Orzechowska P., Jankowski M., Dziubalska-Kołaczyk K., Wierzchoń P., Pietrala D. 2016: Phonotactics and morphonotactics of Polish and English. Theory, description, tools and applications, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Zobacz w Google Scholar