Nieodmienność rzeczowników w systemie norm współczesnej polszczyzny
Słowa kluczowe
norma językowa
norma użytkowa
norma skodyfikowana
Jak cytować
Abstrakt
W artykule rozpatrywane jest zjawisko nieodmienności rzeczowników w odniesieniu do różnych poziomów organizacji języka: systemu gramatycznego – normy – uzusu. Blokadę odmienności niektórych rzeczowników zapożyczonych o nietypowej postaci morfonologicznej i adaptację morfologiczną innych uznano za przejawy presji reguł systemowych. Dopuszczenie nieodmienności wyrażeń, w wypadku których nieodmienność nie znajduje uzasadnienia systemowego, uznano za przejaw liberalizacji normy skodyfikowanej. Stylistyczne nacechowanie wariantów (nie)odmiennych realizowane jest na poziomie normy użytkowej. Uzus pokazuje liczne wypadki naruszenia normy fleksyjnej w zakresie realizacji systemowej zasady odmienności rzeczowników. Nieodmienność jest też odnoszona do podstawowych tendencji rozwojowych języka: tendencji do uproszczeń, realizowanej przez różne procesy redukcji odmiany (np. przez zaniechanie odmiany rzeczowników), oraz tendencji do zróżnicowań i wyrazistości (np. funkcjonalizacja wariantywności fakultatywnej, czyli nadawanie szczególnych funkcji formom nieobciążonym funkcjonalnie, a także uwydatnianie kontrastów już istniejących w języku).
Bibliografia
Bańko M. 2008: O normie i błędzie, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 3–17.
Zobacz w Google Scholar
Bartmiński J. 1992: Nazwiska obce na tle kontaktów językowych i kulturowych, „Język a Kultura”, t. 7: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych, red. J. Maćkiewicz, J. Siatkowski, s. 9–13.
Zobacz w Google Scholar
Bogusławski A. 1986: Temat w formach deklinacyjnych rzeczowników polskich, „Prace Filologiczne” XXXIII, s. 205–212.
Zobacz w Google Scholar
Bugajski M. 2006: Język w komunikowaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1976: Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny. (Walencja wyrazów), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D. 1986: Norma realna a kodyfikacja (na przykładzie rozstrzygnięć Słownika poprawnej polszczyzny PWN), „Poradnik Językowy”, z. 9–10, s. 607–611.
Zobacz w Google Scholar
Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. 1973: Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Dunaj B. 2004: Adaptacja fleksyjna niektórych rzeczowników zapożyczonych, [w:] M. Wojtak, M. Rzeszutko (red.), W kręgu wiernej mowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 83–88.
Zobacz w Google Scholar
Dyszak A.S. 2001: Rzeczowniki i czasowniki defektywne w systemie fleksyjnym współczesnej polszczyzny, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LVII, s. 141–154.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 1981: System norm współczesnej polszczyzny, „Studia Polonistyczne” IX, s. 15–25.
Zobacz w Google Scholar
Gębka-Wolak M. 2017: Uwagi na temat normy językowej z perspektywy metodologii strukturalnej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXXIII, s. 19–28.
Zobacz w Google Scholar
Gruszczyński W. 2009: Jeszcze raz o systemie, normie i uzusie, [w:] G. Dąbkowski, D. Lewandowska-Jaros (red.), Polszczyzno moja... Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Jerzego Bralczyka, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa, s. 109–119.
Zobacz w Google Scholar
Grybosiowa A. 1978: Nieodmienność imion typu Aldo, Renato, Francesco w języku prasy, radia i telewizji, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 416–419.
Zobacz w Google Scholar
Grybosiowa A. 1981: Norma i uzus w powojennej fleksji nazw własnych, „Studia Polonistyczne” IX, s. 141–148.
Zobacz w Google Scholar
Grybosiowa A. 1983: Wpływ sytuacji na strukturę gramatyczną tekstu informacji radiowej, prasowej i telewizyjnej, „Socjolingwistyka”, t. 5, s. 101–113.
Zobacz w Google Scholar
Grybosiowa A. 2004: Tendencja do przekształcania fleksji nominalnej w oficjalnej odmianie polszczyzny, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, t. 12, s. 23–30.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Jadacka H. 2001: System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Jadacka H. 2006: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Krzyżanowski P. 2001: Fleksja, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 76–87.
Zobacz w Google Scholar
Kurek H. 2010: „Spotkajmy się pod wawel”, czyli o przemianach polskiej fleksji nominalnej, [w:] R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora (red.), Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 379-385.
Zobacz w Google Scholar
Kurek H. 2019: Przemiany fleksji nominalnej w polszczyźnie przełomu wieków XX i XXI (na przykładzie nazwisk i imion oraz appellativów), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Kurzowa Z. 1966: Nieodmienność i odmiana nazwisk na -o w języku polskim, „Język Polski” XLVI, z. 5, s. 331–348.
Zobacz w Google Scholar
Kurzowa Z. 1970: Polskie rzeczowniki męskie na -o na tle słowiańskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Łuczyński E. 2013: Pani ministra, czyli o ograniczeniach jednego z modeli derywacji paradygmatycznej, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska-Cybulska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 100–104.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 1981: Odmiana nazw własnych we współczesnej polszczyźnie, [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 76–94.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 2005: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 2012: Wykłady z leksykologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A., Puzynina J. 1993: Kultura języka, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wiedza o kulturze, Wrocław, s. 53–72.
Zobacz w Google Scholar
Mazur J. 1993: Geschichte der polnischen Sprache, Peter Lang, Frankfurt am Main.
Zobacz w Google Scholar
Mazur J. 2000: Tendencje rozwojowe współczesnego języka polskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, sectio FF (Philologiae), vol. XVIII, s. 177–189.
Zobacz w Google Scholar
Milewska-Stawiany M., Rogowska-Cybulska E. (red.) 2013: Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Miodek J. 1993: O normie językowej, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wiedza o kulturze, Wrocław, s. 73–83.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: www.nkjp.uni.lodz.pl, dostęp: 5 września 2019).
Zobacz w Google Scholar
Młodyński J. 1981: Skrótowce we współczesnym języku polskim, [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 156–186.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1973: Odmiana wyrazów, [w:] D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 124–300.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1981: Tendencja do ekonomiczności we fleksji współczesnego języka polskiego, [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 47–75.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
WSPP: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2006a: O składni wewnętrznej grup apozycyjnych typu Toyota Yaris, „Język Polski” LXXXVI, z. 4, s. 287–292.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2006b: Składnia grup apozycyjnych typu PKO BP i Prokom-Trefl Sopot, „Polonica” XXVI–XXVII, s. 197–207.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2011: Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu, „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 109–116.
Zobacz w Google Scholar