Abstrakt
Artykuł został poświęcony analizie dyskusji o zapożyczeniach, toczonej na łamach „Języka Polskiego” w latach 1913–1939. Autorka dzieli swoje rozważania na trzy zasadnicze części. W pierwszej omawia dzieje czasopisma „Język Polski” w latach 1913–1939 oraz dokonuje skrótowej analizy jego zawartości w tym okresie. W drugiej przygląda się pewnej tendencji w latach po odzyskaniu niepodległości, mianowicie wyrzucaniu wyrazów obcych z języka różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego, jak geografia, geologia, technika, chemia, handel, rzemiosło, film itp., wyrażającej się w wielu artykułach, opracowaniach i słownikach polskich odpowiedników zapożyczeń, zwłaszcza germanizmów i rusycyzmów. Autorka przechodzi następnie do analizy stosunku autorów i redakcji „Języka Polskiego” do wyrazów obcych, wyrażonego w 50 pracach opublikowanych w 24 rocznikach czasopisma w latach 1913–1939. Omawia najważniejsze artykuły z tego zakresu, a następnie przygląda się wyraźnemu propagowaniu zastępowania zapożyczeń wyrazami rodzimymi, o czym świadczy liczba wyrazów obcych, którym zaproponowano na łamach „Języka Polskiego” odpowiednik polski istniejący już w słownikach (152) bądź neologizm, przede wszystkim słowotwórczy (43). Te ostatnie poddaje dokładnemu oglądowi ze względu na mechanizmy tworzenia spolszczeń. W konkluzji jednak zaznacza, że poza dwoma neologizmami notowanymi w Słowniku języka polskiego W. Doroszewskiego (niebotyk zamiast obcego drapacza chmur oraz życian zamiast witaminy) propozycje spolszczeń omawiane na łamach „Języka Polskiego” nie przyjęły się w ogóle w języku ze względów formalnych i znaczeniowych, które również zostały poddane krótkiej analizie.
Bibliografia
A.Z. 1920: Strachy na Lachy (o niektórych rzekomych germanizmach), „Język Polski” V, z. 2, s. 48–53.
Zobacz w Google Scholar
Buława M. 2013: O dziejach „Języka Polskiego” w „Języku Polskim”, „Język Polski” XCIII, z. 1, s. 64.
Zobacz w Google Scholar
Dyskusja nad wyrzuceniem słów obcych, „Język Polski” XVIII, z. 1, s. 25, 159.
Zobacz w Google Scholar
Froelich S. 1938: Nieudana próba oczyszczenia języka z rażących nazw firmowych, „Język Polski” XXIII, z. 2, s. 61–62.
Zobacz w Google Scholar
Gawroński A. 1921: O podstawie psychologicznej zapożyczania wyrazów obcych, „Język Polski” VI, z. 1, s. 1–8; z. 2, s. 46–55; z. 3, s. 73–78.
Zobacz w Google Scholar
https://jezyk-polski.pl/pl/historia/ (dostęp: 14 stycznia 2019).
Zobacz w Google Scholar
Huber M.T. 1935: W sprawie rusycyzmów. List profesora Politechniki Warszawskiej, „Język Polski” XX, z. 1, s. 133–136.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Michała Arcta słownik wyrazów obcych. 25 000 wyrazów, wyrażeń, zwrotów i przysłów cudzoziemskich, używanych w mowie potocznej i w prasie polskiej, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, Poznań–Lwów–Lublin–Łódź–Wilno 1921.
Zobacz w Google Scholar
Suplement (do słownika 25.000 wyrazów obcych): 2777 wyrazów i wyrażeń. Dopełnienie z nowych dziedzin życia i wiedzy, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, Warszawa 1927.
Zobacz w Google Scholar
Nitsch K. 1913: Paweł Sosnowski, W obronie języka. Odbitka z „Ziemi”, Warszawa 1913, s. 22, „Język Polski” I, z. 9, s. 278.
Zobacz w Google Scholar
Nitsch K. 1914: O bogactwo i piękność języka polskiego, „Język Polski” II, z. 1, s. 202–217.
Zobacz w Google Scholar
Nitsch K. 1931: W sprawie założenia „Języka Polskiego”, „Język Polski” 1931, t. XVI, z. 1, s. 13–15.
Zobacz w Google Scholar
Obrębska A. 1933: Mówmy śmielej po polsku, „Kobieta Współczesna”, nr 5. Za: Kronika, „Język Polski” XVIII, z. 1, s. 26.
Zobacz w Google Scholar
Odpowiedzi Redakcji 1934: Impreza, „Język Polski” XIX, z. 1, s. 29.
Zobacz w Google Scholar
Pisarek W. 1995: Kto, o czym, jak i po co?, „Język Polski” LXXV, z. 3, s. 169–182.
Zobacz w Google Scholar
Przyjaciel 1914: Język wojenny (z „Głosu Narodu”), „Język Polski” II, z. 10, s. 297.
Zobacz w Google Scholar
Przyjemski F. 1925: O czystość mowy polskiej, „Język Polski” X, z. 1, s. 1–7.
Zobacz w Google Scholar
Recenzja 1928: Ks. Bolesław Szeffs, O czystość i sprawność mowy polskiej, Pelplin 1926, „Język Polski” XIII, z. 1, s. 56–60.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1913: Odpowiedź na Mamy dzieła w spolszczeniu?, „Język Polski” I, z. 10, s. 307.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1922: Ze słownictwa technicznego, „Język Polski” VII, z. 3, s. 94–95.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1923: W sprawie wyrazów obcych, „Język Polski” VIII, z. 5, s. 138–145.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1924a: dopisek po artykule W. Wasilewskiego Próba usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” IX, z. 4, s. 123–125.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1924b: Odpowiedź na Próbę usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” IX, z. 2, s. 123–125.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1925: Odpowiedź na Próbę usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” X, z. 1, s. 12–15.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1931a: dopisek do artykułu Polska nazwa „witamin”, „Język Polski” XVI, z. 3, s. 93.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1931b: dopisek po artykule T. Estreichera Jeszcze o „witaminy”, „Język Polski” XVI, z. 4, s. 124–125.
Zobacz w Google Scholar
Redakcja 1934: Ziom, gospodarnia i ubojnik, „Język Polski” XIX, z. 2, s. 61.
Zobacz w Google Scholar
Rospond S. 1945: Nowotwory czy nowopotwory językowe, „Język Polski” XXV, z. 1, s. 97–109.
Zobacz w Google Scholar
Rudnicki M. 1931a: Polska nazwa „witamin”, „Język Polski” XVI, z. 3, s. 91–93.
Zobacz w Google Scholar
Rudnicki M. 1931b: Witaminy, „Język Polski” XVI, z. 1, s. 28.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SJPSzym: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978–1981.
Zobacz w Google Scholar
Stadtmüller K. 1919: Słownik techniczny, „Ekran” I, z. 10, s. 4.
Zobacz w Google Scholar
Stadtmüller K. 1924: O zasady terminologii żeglarskiej, „Język Polski” IX, z. 2, s. 33–41.
Zobacz w Google Scholar
Stadtmüller K. 1931: Program prac nad polskiem i słowiańskiem słownictwem technicznym, „Język Polski” XVI, z. 5, s. 136–144.
Zobacz w Google Scholar
Stadtmüller K. 1934: Recenzja książki Marceli Wścieklicy Pollak, Słownik polsko-francusko-niemiecko-rosyjski. Broń chemiczna, „Język Polski” XIX, z. 3, s. 83–88.
Zobacz w Google Scholar
Stadtmüller K. 1937: Sposób ustalenia polskiego słownictwa technicznego, „Język Polski” XXII, z. 4, s. 123–125.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 (online: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication?id=254) (Słownik warszawski).
Zobacz w Google Scholar
SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/) (Słownik wileński).
Zobacz w Google Scholar
SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Wilga, Warszawa 1996.
Zobacz w Google Scholar
Szukiewicz M. 1925: Odpowiedź na Próbę usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” X, z. 1, s. 7–11.
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1995: Powstanie i dalsze losy „Języka Polskiego”, „Język Polski” LXXV, z. 3, s. 161–168.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar
W sprawie „problemu” i „problematu”, „Język Polski” XIII, z. 1, s. 18–22.
Zobacz w Google Scholar
Wasilewski Z. 1924: Próba usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” IX, z. 4, s. 118–123.
Zobacz w Google Scholar
Weyberg Z. 1925: Odpowiedź na Próbę usunięcia kilku wyrazów obcych, „Język Polski” X, z. 1, s. 11–12.
Zobacz w Google Scholar
Wieleżyńska J. 1933: Mówmy po polsku, „Kobieta Współczesna” nr 2. Za: Kronika, „Język Polski” XVIII, z. 1, s. 25.
Zobacz w Google Scholar
Własność języka, „Język Polski” III, z. 5–6, s. 149–151.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007– (online: http://www.wsjp.pl, dostęp: wrzesień–październik 2018).
Zobacz w Google Scholar
Zawiliński R. 1916: Nasz język ojczysty, „Język Polski” III, z. 5–6, s. 146–149.
Zobacz w Google Scholar
Żeromski S. 1916: O czystość i poprawność języka, „Język Polski” III, z. 5–6, s. 105–113.
Zobacz w Google Scholar