Językowe ślady starożytnej kultury grecko-rzymskiej w powieściach kryminalnych Marka Krajewskiego
Słowa kluczowe
literatura popularna
kryminał
frazem
eponimizm
idiolekt
Marek Krajewski
Jak cytować
Abstrakt
Podstawę opracowania stanowią przede wszystkim opis i klasyfikacja użytych w siedmiu powieściach kryminalnych M. Krajewskiego językowych odwołań do antyku klasycznego (grecko-rzymskiego). We wnioskach podjęto próbę ogólnego spojrzenia na celowość ich użycia i pełnione przez nie funkcje, z odniesieniem do pewnych prawideł i tendencji wiązanych z literaturą kryminalną i popularną w ogóle. Prezentowane wyniki badań są oparte przede wszystkim na kanwie ustaleń lingwistycznych z zakresu leksykologii, frazematyki, w tym frazeologii, i onomastyki. W powieściach (w około 600 fragmentach) na dwóch płaszczyznach (paratekstu i tekstu) realizują się odwołania do antyku klasycznego w trzech warstwach: frazematycznej (konstrukcje wielowyrazowe w postaci cytatów łacińskich i frazeologizmów – reprodukty, innowacje i okazjonalizmy), leksykalnej (leksemy łacińskie, eponimy i eponimizmy) i onimicznej (m.in. prymarne i wtórne nazwy własne o antycznej proweniencji).
Bibliografia
Brylla W. 2016: Polski kryminał retro. Między innowacją, naśladownictwem a literackim kiczem, [w:] M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka (red.), Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, seria „Scripta Humana”, t. 5, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 223–236.
Zobacz w Google Scholar
Burszta W.J. 2015: Kryminał: żywioł i forma (wstęp), [w:] T. Dalasiński, T.S. Markiewka (red.), Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1: Kryminał a medium (literatura – teatr – film – serial – komiks), „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Toruń, s. 11–15.
Zobacz w Google Scholar
Chlebda W. 2001: Frazematyka, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 335–342.
Zobacz w Google Scholar
CULTURE.PL 2021, Marek Krajewski, Instytut Adama Mickiewicza (online: https://culture.pl/pl/tworca/marek-krajewski, dostęp: 22 listopada 2021).
Zobacz w Google Scholar
D: Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów i powiedzeń, oprac. C. Michalunio, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
Zobacz w Google Scholar
Dalasiński T., Markiewka T.S. (red.) 2015a: Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1: Kryminał a medium (literatura – teatr –film – serial – komiks), „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
Dalasiński T., Markiewka T.S. (red.) 2015b: Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 2: Kryminał wobec problemów społeczno-kulturowych, „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Toruń.
Zobacz w Google Scholar
Gemra A. 2013: Eberhard Mock na tropie: Breslau/Wrocław w powieściach Marka Krajewskiego, [w:] M. Ursel, O. Taranek-Wolańska (red.), Śląskie pogranicza kultur, t. 2, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław, s. 119–143.
Zobacz w Google Scholar
Głowiński M. 2002: Powieść kryminalna, [w:] J. Sławiński (red.), Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 421–422.
Zobacz w Google Scholar
Jurewicz M. 2016: Asocjacje kulturowe i literackie w powieściach kryminalnych jako wyzwanie dla przekładu, [w:] M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka (red.), Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, seria „Scripta Humana”, t. 5, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 237–248.
Zobacz w Google Scholar
Krawczyk A., Kowalczyk M.J. (red.) 1996: Wybrane zagadnienia z literatury, cz. 1: Antyk. Inspiracje antyczne w literaturze, Wydawnictwo Pedagogiczne Związku Nauczycielstwa Polskiego, Kielce.
Zobacz w Google Scholar
Krupa B. 2008: Poetyka powieści Marka Krajewskiego, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka”, t. 14/15, s. 143–163.
Zobacz w Google Scholar
Luboń A. 2019: Filologia klasyczna i retrokryminały. O pisarstwie Marka Krajewskiego, [w:] A. Nęcka, D. Nowacki, J. Pasterska (red.), Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych, cz. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 129–168.
Zobacz w Google Scholar
Marcinowska B. 2017: Książka-ulicznica, czyli początki powieści kryminalnej w Polsce, „Kwartalnik Opolski”, nr 4, s. 45–53.
Zobacz w Google Scholar
MSMF: M. Puda-Blokesz, Po nitce do kłębka. Mały słownik mitologizmów frazeologicznych języka polskiego, Wydawnictwo JAK, Kraków 2015.
Zobacz w Google Scholar
Ożóg K. 2008: Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunkowania, [w:] A. Dąbrowska (red.), Język a kultura. Tom jubileuszowy, t. 20, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 59–79.
Zobacz w Google Scholar
Petrowicz J. 2010: Spe sublata (M. Krajewski: Erynie), „Pogranicza”, nr 3(86), s. 93–95.
Zobacz w Google Scholar
Puda-Blokesz M. 2021: Dziedzictwo mitologii starożytnych w polskiej chrematonimii funeralnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Puda-Blokesz M., Ryszka-Kurczab M. (red.) 2020: Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, seria „Dialog z Tradycją”, t. 8, Collegium Columbinum, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Rejter A. 2016: Kultura popularna w obiektywie lingwisty (wybrane zagadnienia), „Artes Humanae”, nr 1, s. 97–110.
Zobacz w Google Scholar
Rittel T. 2018: Elżbieta Drużbacka. Mitologiczny kod tematyczny. Mitologizmy, mitologemy, mitemy, Collegium Columbinum, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Rudnicka E. 2020: Z Parnasu na Helikon – mitologiczne i realistyczne interferencje konotacyjne na przykładzie procesów apelatywizacji wybranych nazw miejscowych, [w:] M. Puda-Blokesz, M. Ryszka-Kurczab (red.), Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, seria „Dialog z Tradycją”, t. 8, Collegium Columbinum, Kraków, s. 49–68.
Zobacz w Google Scholar
Ruszczyńska M., Kulczycka D., Brylla W., Gazdecka E. (red.) 2016: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, seria „Scripta Humana”, t. 5, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra.
Zobacz w Google Scholar
SFE: M. Czeszewski, K. Foremniak, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, red. nauk. M. Bańko, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.
Zobacz w Google Scholar
SG: P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, red. nauk. J. Łanowski, przeł. M. Bronarska i in., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1997.
Zobacz w Google Scholar
Sinko T. 1988: Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne, wybór i oprac. T. Bieńkowski, wstęp S. Stabryła, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SMiK: M. Rutkowski, Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2012.
Zobacz w Google Scholar
Stabryła S. 1980: Antyk we współczesnej literaturze polskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Stańczak W. 1986: Antyk we współczesnej poezji polskiej (1956–1980), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Strona autorska Marek Krajewski 2021 (online: https://www.marek-krajewski.pl, dostęp: 22 listopada 2021).
Zobacz w Google Scholar
SWO: Słownik wyrazów obcych PWN, red. E. Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Zobacz w Google Scholar
USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, red. S. Dubisz, t. 1–6, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006 (wersja 2.0, płyta CD-ROM).
Zobacz w Google Scholar
Weżgowiec B. 2010: „O mieście, którego nie ma”, czyli Wrocław w kryminalnych powieściach Marka Krajewskiego, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Humanistyczne”, nr specjalny 1, s. 124–139.
Zobacz w Google Scholar
Wróblewska V. 2011: Tendencje rozwojowe polskiej literatury kryminalnej po 1989 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Literatura i Kultura Popularna” XVII, s. 127–145.
Zobacz w Google Scholar
Wróblewska V. 2015: Kryminał – między sztuką (słowa) a kiczem, [w:] T. Dalasiński, T.S. Markiewka (red.), Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1: Kryminał a medium (literatura – teatr – film – serial – komiks), „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Toruń, s. 25–38.
Zobacz w Google Scholar
WSF PWN: Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Zobacz w Google Scholar
Zieliński K. 2016: The Ancient quotations in Marek Krajewski’s detective novels, [w:] K. Dominas, E. Wesołowska, B. Trocha (red.), Antiquity in popular literature and culture, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle, s. 51–64.
Zobacz w Google Scholar