Socjologiczne i językowe kryteria opisu i klasyfikacji społecznych odmian języka
Słowa kluczowe
odmiany języka
socjolekt
profesjolekt
słownictwo dyferencyjne
Jak cytować
Abstrakt
Socjolekty, jako społeczne odmiany języka, powinny być klasyfikowane i opisywane w oparciu o kryteria zarówno językowe, jak i socjologiczne. W praktyce jednak najczęściej wykorzystuje się tylko pierwsze z nich (np. w ujęciu Antoniego Furdala i Danuty Buttler) lub tylko drugie (np. w ujęciu Aleksandra Wilkonia i Tomasza Piekota). Rzadziej łączy się oba te kryteria (Stanisław Grabias). W artykule zaproponowano te aspekty socjologicznego i językowego funkcjonowania odmian języka, które powinny być przez socjolingwistykę wykorzystywane zwłaszcza w charakterystyce socjolektów, ale i w ich typologii. Do kryteriów socjologicznych zaliczono: typ kontaktów w grupie (w tym kontakty za pośrednictwem Internetu), stopień formalizacji grupy, trwałość grupy i rodzaj więzi spajającej grupę. Natomiast wśród kryteriów językowych wyróżniono: nominatywność i ekspresywność, sposób nabywania socjolektu oraz stopień jego kodyfikacji i rangę normy językowej. W artykule doprecyzowano również pojęcie dyferencyjności słownictwa socjolektalnego.
Bibliografia
Buttler D. 1973: Dyskusyjne zagadnienia opisu polskich gwar środowiskowych, [w:] B. Koneski, B. Vidoeski, K. Toshev (red.), Govornite formi i slovenckite literarni jazici, Makedonska akademija na naukite i umetnostite, Skopje, s. 153–159.
Zobacz w Google Scholar
Čapek K. 1929: Předmluva, [w:] O. Smrž, Kniha o kaktusech a jiných sukulentech, Nakladatelství zahradnické literatury, Chrudim, [b.s.].
Zobacz w Google Scholar
Furdal A. 1977: Językoznawstwo otwarte, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Opole.
Zobacz w Google Scholar
Gajda S. 2001: System odmian i jego dynamika rozwojowa, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Uniwersytet Opolski, Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 207–220.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 1974: Funkcyjna klasyfikacja socjalnych wariantów języka, „Język Polski” LIV, z. 1, s. 22–31.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 2019: Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, wyd. 4 uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Kaczmarek L., Skubalanka T., Grabias S. 1974: Słownik gwary studenckiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Klemensiewicz Z. 1953: O różnych odmianach współczesnej polszczyzny. Próba charakterystyki odmian współczesnej polszczyzny z uwzględnieniem przypuszczalnych warunków ich początkowego rozwoju, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kurdyła T. 2021: Jak polscy kaktusiarze „mówią” o swoich roślinach, „Slavia Meridionalis”, nr 21 (online: https://doi.org/10.11649/sm.2415, dostęp: 1 września 2023).
Zobacz w Google Scholar
Kurdyła T. 2023: O podziałach odmian społecznych polszczyzny i nieostrości ich granic, „Język Polski” CIII, z. 3, s. 16–28.
Zobacz w Google Scholar
Ligara B. 2011: Relacje między językiem ogólnym a językiem specjalistycznym w perspektywie językoznawstwa polonistycznego, stosowanego i glottodydaktyki, „LingVaria”, nr 2(12), s. 163–181.
Zobacz w Google Scholar
Markowski A. 2012: Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Moch W. 2005: Socjolekt czy język subkultury – kwestia ciągle dyskusyjna, „Linguistica Bidgostiana” II, s. 170–179.
Zobacz w Google Scholar
Piekot T. 2008: Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu, Wałbrzych.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1994: Norma polszczyzny ogólnej a język subkultur, [w:] J. Anusiewicz, B. Siciński (red.), Język a kultura, t. 10: Języki subkultur, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 9–17.
Zobacz w Google Scholar
SJP PWN: Słownik języka polskiego PWN (online: https://sjp.pwn.pl/, dostęp: 1 września 2023).
Zobacz w Google Scholar
Urbańczyk S. 1956/1968: Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, [w:] S. Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 7–41.
Zobacz w Google Scholar
Wilkoń A. 2000: Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2 popr. i uzup., „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1875, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1982: Leksyka specjalna w zawodowym języku pisanym i mówionym (na przykładzie słownictwa samochodowego), [w:] H. Wróbel (red.), Studia i szkice o współczesnej polszczyźnie, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 537, Uniwersytet Śląski, Katowice, s. 25–41.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1985: Wyznaczniki prawidłowej komunikacji w języku zawodowym, [w:] H. Wróbel (red.), Prace językoznawcze 10. Z problemów współczesnej polszczyzny, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 690, Uniwersytet Śląski, Katowice, s. 98–109.
Zobacz w Google Scholar
Żydek-Bednarczuk U. 1987: Słownictwo z zakresu motoryzacji we współczesnym języku polskim, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Zobacz w Google Scholar