Rodzaj męskożywotny a typ paradygmatu. O tendencjach rozwojowych we współczesnej deklinacji polskiej (na przykładzie anglicyzmów)
PDF

Słowa kluczowe

rodzaj gramatyczny
fleksja imienna
paradygmat rzeczowników rodzaju M2
dopełniacz lp.
synkretyzm dopełniacza i biernika lp.

Jak cytować

Kosek, I. (2022). Rodzaj męskożywotny a typ paradygmatu. O tendencjach rozwojowych we współczesnej deklinacji polskiej (na przykładzie anglicyzmów). Język Polski, (1), 57–69. https://doi.org/10.31286/JP.01004

Abstrakt

W artykule dyskutowane są elementy współczesnego polskiego systemu fleksyjnego istotne dla opozycji rodzajowych i będące wyróżnikami rodzaju M2. Materiał przykładowy stanowią angielskie zapożyczenia związane z rozwojem technologii i z Internetem. Inspiracją do analizy była zarówno obserwacja odmiany najnowszych zapożyczeń angielskich, jak i literatura przedmiotu. W artykule autorka zwraca uwagę na nieustabilizowanie końcówki D lp (wariantywność -a/-u) w badanym materiale, ekspansywność -a oraz funkcjonowanie dwu form biernika (synkretycznej z M lub D). Te procesy mogą doprowadzić do wykształcenia w systemie nowego schematu odmiany, z odrębną końcówką fleksyjną mianownika, dopełniacza i biernika, choć na razie, jak wskazuje badany materiał, wydaje się to mało prawdopodobne, podobne jak rozbicie biernika na dwa przypadki. Niewątpliwie natomiast tendencja do nadawania rodzaju M2 rzeczownikom nieżywotnym nie tylko się utrzymuje, ale nasila.

https://doi.org/10.31286/JP.01004
PDF

Bibliografia

Ampel-Rudolf M. 2009: Kategoria rodzaju gramatycznego i semantyczna kategoria istotności poznawczej, „Linguistica Copernicana”, nr 2(2), s. 209–221.
Zobacz w Google Scholar

Andrejewicz U. 2006: Wariantywność biernika i dopełniacza we frazeologizmach polskich, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 11–16.
Zobacz w Google Scholar

Bańko M. 2001: Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Bąba S. 1989: Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Bobrowski I. 2005: Rodzaj gramatyczny rzeczownika a jego liczba, „Język Polski” LXXXV, z. 2, s. 83–89.
Zobacz w Google Scholar

Bogusławski A. 2009: On case, gender and related phenomena in Polish (for the umpteenth time), „Linguistica Copernicana”, t. 1, s. 13–75.
Zobacz w Google Scholar

Buttler D. 1976: Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, wyd. 3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Dyduchowa A. 1970: Dopełniacz w funkcji biernika liczby pojedynczej u męskich rzeczowników nieżywotnych, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, z. 38, „Prace Językoznawcze” I, s. 15–26.
Zobacz w Google Scholar

Heinz A. 1965: System przypadkowy języka polskiego, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Kępińska A. 2006: Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Kucała M. 1970: Formy dopełniacza w bierniku liczby pojedynczej rzeczowników męskich nieżywotnych, [w:] W. Krencik i in. (red.), W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 117–125.
Zobacz w Google Scholar

Kucała M. 1971: Zanikanie kategorii żywotności-nieżywotności w jednej z gwar polskich, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” X, s. 43–57.
Zobacz w Google Scholar

Kucała M. 1978: Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Laskowski R. 1998: Podstawowe pojęcia fleksji, 2.2. Typologia kategorii morfologicznych; Kategorie morfologiczne języka polskiego – charakterystyka funkcjonalna, 3.2. Rodzaj gramatyczny, [w:] R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, cz. 1, wyd. 2 zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 130–134, 207–217.
Zobacz w Google Scholar

Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Mańczak W. 1956: Ile rodzajów jest w polskim?, „Język Polski” XXXVI, z. 2, s. 116–121.
Zobacz w Google Scholar

Mindak J. 1990: Językowa kategoria żywotności w polszczyźnie na tle innych języków świata, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Naruszewicz-Duchlińska A. 2019: Kultura zachowań językowych w internecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Perlin J. 2016: O zmianie biernika w użyciach nieparadygmatycznych, „Linguistica Copernicana”, nr 13, s. 293–299.
Zobacz w Google Scholar

Pęzik P. 2020: Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL, „Forum Lingwistyczne”, nr 7, s. 133–150.
Zobacz w Google Scholar

Riley T.G. 1999: It’s alive. Grammatical animacy in Russian, Polish and Czech, University of Washington, Seattle.
Zobacz w Google Scholar

Saloni Z. 1976a: Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, [w:] R. Laskowski (red.), Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim. Materiały konferencji Pracowni Gramatyki Współczesnej Polszczyzny Instytutu Języka Polskiego PAN, Zawoja, 13–15 XII 1974, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 43–78.
Zobacz w Google Scholar

Saloni Z. 1976b: Odpowiedź na koreferat i głosy w dyskusji, [w:] R. Laskowski (red.), Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim. Materiały konferencji Pracowni Gramatyki Współczesnej Polszczyzny Instytutu Języka Polskiego PAN, Zawoja, 13–15 XII 1974, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 96–106.
Zobacz w Google Scholar

Saloni Z. 2012: Podstawy teoretyczne Słownika gramatycznego języka polskiego, wstęp do wyd. 2, Warszawa (online: est.sgjp.pl/static/pdf/Wstęp do II wydania SGJP.pdf, dostęp: luty 2020).
Zobacz w Google Scholar

SGJP: M. Woliński, Z. Saloni, R. Wołosz, W. Gruszczyński, D. Skowrońska, Z. Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego, wyd. 4 online, Warszawa 2020, http://sgjp.pl.
Zobacz w Google Scholar

Siuciak M. 2013: Niestabilność fleksyjna rzeczowników zapożyczonych w polszczyźnie dawnej i współczesnej, [w:] J. Tambor, A. Achtelik (red.), Sztuka to rzemiosło. Nauczyć Polski i polskiego, t. 3, Gnome, Katowice, s. 39–48.
Zobacz w Google Scholar

Stefańczyk W.T. 2007: Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Stefańczyk W.T. 2015: Zmiany we współczesnym polskim systemie fleksyjnym (na materiale rzeczownikowym i przymiotnikowym), „LingVaria” X, nr 2(20), s. 97–106.
Zobacz w Google Scholar

Swan O. 1988: Facultative animacy in Polish. A study in grammatical gender formation (The Carl Back Papers in Russian and East European Studies, 606), Center for Russian and East European Studies, Pittsburgh.
Zobacz w Google Scholar

Westfal S. 1956: A study in Polish morphology. The genitive singular masculine, Mouton and Company, Glasgow.
Zobacz w Google Scholar

Wojdak P. 2013: Wielorodzajowość wśród rzeczowników współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Zobacz w Google Scholar

Wojdak P. 2020a: Oboczność -a/-u w D.lp. a dwurodzajowość M2/M3 – antysystemowe „skrzyżowanie”, „Język Polski” C, z. 1, s. 47–56.
Zobacz w Google Scholar

Wojdak P. 2020b: Oboczność -a/-u w D.lp. a dwurodzajowość M2/M3 w świetle badań korpusowych sterowanych słownikami, „Język Polski” C, z. 2, s. 33–48.
Zobacz w Google Scholar

Wojdak P. 2020c: Dwurodzajowe jednostki rzeczownikowe M2/M2 z obocznością -a/-u w D.lp. Modelowanie relacji między końcówkami a alternantami rodzajowymi na podstawie frekwencji, „Język Polski” C, z. 3, s. 29–42.
Zobacz w Google Scholar

WSO: Wielki słownik ortograficzny PWN (online: https://sjp.pwn.pl/so/, dostęp: luty 2020).
Zobacz w Google Scholar

WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://www.wsjp.pl, dostęp: luty 2020).
Zobacz w Google Scholar

Zaron Z. 2004: Aspekty funkcjonalne polskiej kategorii rodzaju. Charakterystyka fleksyjna, Auśra, Warszawa–Puńsk.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content