Grypsera na szklanym ekranie ("Symetria" Konrada Niewolskiego)
Słowa kluczowe
stylizacja filmowa
socjolingwistyka
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł dotyczy filmowej stylizacji na grypserę w filmie fabularnym Symetria z 2003 r., którego reżyserem i jednocześnie scenarzystą był Konrad Niewolski. Grypsera jest tu pojmowana jako 1) zbiór zasad, system wartości i norm zachowań, które obowiązują w więzieniu, 2) gwara więźniów. Autor skupił się przede wszystkim na aspekcie językowym, omawiając 80 leksemów i konstrukcji składniowych. Poza tym scharakteryzował podstawowe zasady i normy zachowań, które są nazywane i wyrażane tymi jednostkami. Analiza polegała na zaszeregowaniu zgromadzonego zasobu leksykalnego do 9 kategorii semantycznych. Omawiane wyrazy i związki frazeologiczne zostały zestawione z zawartością Słownika tajemnych gwar przestępczych Klemensa Stępniaka. W wyniku tego okazało się, że w filmie w pełni zadbano o realia więzienne w aspekcie językowym. Co więcej, grypsera w tej stylizacji realizuje wszystkie cechy przypisywane socjolektom, czyli tajność, zawodowość oraz ekspresywność.
Bibliografia
Adamczyk A. 2018: Hebrew and Polish. Mutual influences and their contribution in creating a Polish criminals’ jargon, „Polish Political Science Yearbook” XLVII, no. 2, s. 424–435.
Zobacz w Google Scholar
Bobrowski J. 2017a: Pojęcie kompetencji stylizacyjnej i jej użyteczność w badaniach nad językową stylizacją historyczną w filmowych listach dialogowych, „Polonica” XXXVII, s. 13–22.
Zobacz w Google Scholar
Bobrowski J. 2017b: Problem poprawności stylizacyjnej na przykładzie stylizacji historycznej w polskim filmie fabularnym, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXXIII, s. 119–129.
Zobacz w Google Scholar
Bobrowski J. 2020: „Staropolszczyzna” filmowa. Osobliwości językowe jako wykładniki stylizacji historycznej w dziełach audiowizualnych, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Bożyczko Z. 1962: Słownik złodziei kieszonkowych, [w:] Z. Bożyczko, Kradzież kieszonkowa i jej sprawca, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, s. 163–199.
Zobacz w Google Scholar
Brzezina M. 1988: Słownictwo złodziejskie w Żywocie własnym przestępcy oraz Żywych grobowcach, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze” XCVII, s. 75–102.
Zobacz w Google Scholar
Brzezina M. 1990: Zza krat i bram więziennych Marcelego Dąbrowskiego, „Socjolingwistyka” IX, s. 119–127.
Zobacz w Google Scholar
Dubisz S. 1986: Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Estreicher K. 1903: Szwargot więzienny, D. E. Friedlein, E. Wende i Spółka, Kraków–Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 1993: Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 235–253.
Zobacz w Google Scholar
Grabias S. 1997: Język w zachowaniach społecznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Zobacz w Google Scholar
Hendrykowski M. 1977: Słowo na ekranie, „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 5–6(35–36), s. 259–279.
Zobacz w Google Scholar
Kamiński M. 2006: Gry więzienne. Tragikomiczny świat polskiego więzienia, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kania S. 1972: Grypsera, „Poradnik Językowy”, nr 10, s. 597–602.
Zobacz w Google Scholar
Kołodziejek E. 2005: Człowiek i świat w języku subkultur, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Zobacz w Google Scholar
Kołodziejek E. 2008: Człowiek i świat w języku subkultur, [w:] A. Dąbrowska (red.), Język a kultura, t. 20: Tom jubileuszowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 287–296.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2014a: Janosik – gwara na szklanym ekranie, „Poradnik Językowy”, nr 9, s. 22–41.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2014b: Stylizacja gwarowa w serialu Blondynka w reż. Macieja Gronowskiego, [w:] M. Rak, K. Sikora (red.), Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 331–344.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2015a: Gwary śląskie na ekranie – fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej w wybranych filmach śląskich, „Die Welt der Slaven. Sammelbände”, s. 118–128.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2015b: Od słuchowiska przez film po książkę – leksykalne wykładniki stylizacji językowej w Samych swoich, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XI, s. 141–161.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2016: Leksyka śląska na ekranie – między żywą mową a stereotypizacją, [w:] B. Osowski, P. Michalska, J. Kobus, A. Piotrowska-Wojaczyk (red.), Język w regionie, region w języku, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 41–62.
Zobacz w Google Scholar
Kresa M. 2019: Filmowa stylizacja gwarowa na przykładzie lwowskiego bałaku w polskich filmach fabularnych (1936−2012), Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kubusiak E. 2021: Leksyka przestępcza w trylogii złodziejskiej Sergiusza Piaseckiego, „LingVaria” XVI, nr 1(31), s. 321–334.
Zobacz w Google Scholar
Kurka A. 1896: Słownik mowy złodziejskiej, nakł. autora, Lwów.
Zobacz w Google Scholar
Ludwikowski W., Walczak H. 1922: Żargon mowy przestępców. „Blatna muzyka”. Ogólny zbiór słów gwary więziennej, Hoesick F., Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Mayenowa M.R. 1979: Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Michalski H., Morawski J. 1971: Słownik gwary więziennej, Ośrodek Badań Przestępczości Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Milewski S. 1971: Gwara przestępcza i jej przenikanie do języka ogólnego, „Poradnik Językowy”, nr 2, s. 92–101.
Zobacz w Google Scholar
Miławska-Ratajczak M. 2018: Dialog w roli głównej. Polszczyzna we współczesnym kinie na przykładzie wybranych autorów, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Niepytalska-Osiecka A. 2015: Elementy słownictwa przestępczego w wypowiedziach bohaterek książek Katarzyny Bondy Polskie morderczynie i Marii Nurowskiej Drzwi do piekła, „Socjolingwistyka” XXIX, s. 313–323.
Zobacz w Google Scholar
Niepytalska-Osiecka A. 2021: Słownictwo przestępcze za murami polskich zakładów karnych dla kobiet. Rekonesans badawczy na podstawie badań ankietowych, „Socjolingwistyka” XXXV, s. 373–390.
Zobacz w Google Scholar
Obara J. 2011: Zapożyczenia w żargonie przestępczym i slangu młodzieżowym, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” XXIX, s. 87–104.
Zobacz w Google Scholar
Oryńska A. 1991: Zasady komunikowania w gwarze więziennej – tabu i eufemizmy, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Język a kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 191–203.
Zobacz w Google Scholar
Pacuła J. 2019a: Metafory awifauniczne w polskim socjolekcie przestępczym (XIX w. – lata 20. XX w.), „Orbis Linguarum” LIII, s. 307–329.
Zobacz w Google Scholar
Pacuła J. 2019b: O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym, „Linguistica Copernicana” XVI, s. 363–379.
Zobacz w Google Scholar
Pacuła J. 2020: Nie tylko klawisz, nie tylko ment – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XXVII, nr 1, s. 129–148.
Zobacz w Google Scholar
Piekot T. 2008: Język w grupie społecznej. Wprowadzenie do analizy socjolektu, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, Wałbrzych.
Zobacz w Google Scholar
Przybyliński S. 2005: Podkultura więzienna. Wielowymiarowość rzeczywistości penitencjarnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Przybyliński S. 2013: „Dziara”, „cynkówka”, „kolka” – zjawisko tatuażu więziennego, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Rak M. 2016: Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa, „Socjolingwistyka” XXX, s. 133–145.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1962, t. 5–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963–1969.
Zobacz w Google Scholar
Skarżyński M. 2015: Rosyjskie липа, липовый i polskie lipa, lipny, „LingVaria” XV, nr 1(19), s. 195–204.
Zobacz w Google Scholar
Skowronek B. 2013: Mediolingwistyka. Wprowadzenie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Skowronek B. 2020: Język w filmie. Ujęcie mediolingwistyczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Stępniak K. 1974: Słowo i magia w świecie przestępczym, „Poradnik Językowy”, nr 6, s. 296–300.
Zobacz w Google Scholar
Stępniak K. 1986: Słownik gwar środowisk dewiacyjnych, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
STGP: K. Stępniak, Słownik tajemnych gwar przestępczych, Puls, Londyn 1993.
Zobacz w Google Scholar
Szaszkiewicz M. 1997: Tajemnice grypserki, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Szczerbowski T. 2018: Polskie i rosyjskie słownictwo slangowe, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Świder P., Wisiński P. 2013: Podkultura więzienna w zarysie, „Kortowski Przegląd Prawniczy”, nr 1, s. 26–32.
Zobacz w Google Scholar
Ułaszyn H. 1913/2009: Przyczynki leksykalne 1. Gwara złodziejska z około roku 1840, „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie” VI (przedruk w: H. Ułaszyn, Studia onomastyczne i socjolingwistyczne, wstęp i dobór tekstów M. Skarżyński, B. Walczak, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Zobacz w Google Scholar
w Poznaniu, Poznań 2009, s. 46–61).
Zobacz w Google Scholar
Ułaszyn H. 1951: Język złodziejski, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Wojtak M. 1994: Pojęcie stylizacji jako narzędzia opisu utworów literackich, „Stylistyka” III, s. 135–142.
Zobacz w Google Scholar
Zgółkowa H. 1994: Grypsera w szkole. Przenikanie słownictwa środowisk przestępczych do żargonu uczniowskiego, [w:] H. Zgółkowa (red.), Słowa służebne. Prace ofiarowane profesor M. Gruchmanowej na 70-lecie jej urodzin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 41–47.
Zobacz w Google Scholar