Przemiany form dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych w ciągu XX wieku (wstępne badania korpusowe)
PDF

Słowa kluczowe

przemiany fleksyjne
rywalizacja wariantów
badania statystyczne
norma tekstowa

Jak cytować

Siuciak, M., & Liberek, J. (2021). Przemiany form dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych w ciągu XX wieku (wstępne badania korpusowe). Język Polski, (4), 45–59. https://doi.org/10.31286/JP.101.4.4

Abstrakt

Artykuł dotyczy istotnego w XX wieku problemu fleksyjnej niestabilności form dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych, przejawiającej się w rywalizacji dwóch końcówek: -ów oraz -i /-y. W celu empirycznego opisu zjawiska wybrano 20 leksemów reprezentujących tego typu rozchwianie. Podstawę materiałową rozważań stanowi wiele tysięcy form wyrazowych odnotowanych w źródłach drukowanych i wyszukanych dzięki innowacyjnemu programowi FBL Risercz. Dokładne analizy pozwoliły autorom stwierdzić, że zmiany w zakresie dopełniacza wyodrębnionych rzeczowników uzależnione były od ich budowy morfologicznej i pochodzenia, a opisane zjawisko wpisuje się w szerszy proces zastępowania dawniejszej końcówki -ów przez innowację -i/-y, trwający od XVIII wieku. Porównanie wyników badań materiałowych z zaleceniami najważniejszych w XX w. słowników poprawnościowych umożliwiło autorom stwierdzenie, że wydawnictwa te są w dużym stopniu zachowawcze i wręcz hamują naturalny rozwój językowy.

https://doi.org/10.31286/JP.101.4.4
PDF

Bibliografia

Bajerowa I. 1964: Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Bajerowa I. 1977: Zmiany fleksyjne języka polskiego we współczesnym trzydziestoleciu na tle zmian fleksyjnych języka dawniejszego (XVIII w., XIX w.), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXXV, s. 13–25.
Zobacz w Google Scholar

Bajerowa I. 1980: Zmiany fleksji zaimków w XIX-wiecznej polszczyźnie ogólnej (normalizacja i przekształcenia normy), „Język Polski” LX, z. 60, s. 105–114.
Zobacz w Google Scholar

Bajerowa I. 1986: Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar

Bajerowa I. 1992: Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar

Bajerowa I. 2003: Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Bąba S., Walczak B. 1992: Na końcu języka. Poradnik leksykalno-gramatyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Bugajski M. 1993: Językoznawstwo normatywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. 1971: Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Doroszewski W. 1970: O kulturę słowa. Poradnik językowy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Dzienisiewicz D., Graliński F., Świetlik K. 2018: System Odkrywka jako innowacyjne narzędzie informatyczne do badania polskiej leksyki potocznej. Przykłady zastosowania, [w:] A. Piotrowicz, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski (red.), Kultura komunikacji potocznej w językach słowiańskich, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań, s. 35‒49.
Zobacz w Google Scholar

Gaertner H., Passendorfer A. 1950: Poradnik gramatyczny. Zbiór wskazówek praktycznych dotyczących poprawności językowej, wyd. 2., Książnica Atlas, Wrocław–Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Gębka-Wolak M. 2019: Norma składniowa współczesnej polszczyzny w ujęciu teoretycznym i w praktyce, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Liberek (red.), Problemy polskiej normy językowej i kodyfikacji, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 179‒202.
Zobacz w Google Scholar

Górski R., Łaziński M. 2012: Reprezentatywność i zrównoważenie korpusu, [w:] A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.), Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 25‒36.
Zobacz w Google Scholar

Graliński F. 2019: Against the Arrow of Time. Theory and Practice of Mining Massive Corpora of Polish Historical Texts for Linguistic and Historical Research, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Graliński F., Liberek J., Wierzchoń P. 2018: Badania nad współczesnym uzusem i jego ewolucją w świetle danych gromadzonych metodami lingwistyki komputerowej. Na wybranych przykładach z zakresu morfologii, składni i leksyki, [w:] P. Zbróg (red.), Wybrane aspekty badań nad normą językową, Libron, Kraków, s. 49‒85.
Zobacz w Google Scholar

Graliński F., Wierzchoń P. 2018: Odkrywka, czyli leksykografia diachroniczna live, [w:] M. Bańko, H. Karaś (red.), Między teorią a praktyką. Metody współczesnej leksykografii, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 59‒69.
Zobacz w Google Scholar

Klemensiewicz Z. 1985: Historia języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Krupa M. 1997: Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników męskich miękkotematowych – norma a uzus, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 31–43.
Zobacz w Google Scholar

Książek-Bryłowa W. 1992: Warianty fleksyjne w historii języka polskiego, [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 117–190.
Zobacz w Google Scholar

Liberek J. 2020: Struktura współczesnego zasobu frazeologicznego polszczyzny potocznej. Charakterystyka ogólna na podstawie wybranych komentarzy użytkowników internetu, [w:] M. Hordy (red.), Słowo, tekst, czas XIII: Frazeologia w dyskursie i przekładzie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 107‒125.
Zobacz w Google Scholar

Liberek J. 2021: Norma językowa jako fakt społeczny fundowany na uzusie. Uwagi w kontekście „Słownika właściwych użyć języka”, „Język Polski” CI, z. 2, s. 34–48.
Zobacz w Google Scholar

Miodek J. 1983: Kultura języka w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

Miodek J. 1987: Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar

NSPP: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Zobacz w Google Scholar

Ostaszewska D. (red.) 2002: Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Zobacz w Google Scholar

Ruszkowski M. 2018: Wariantywność fleksyjna typu bagaży // bagażów we współczesnej polszczyźnie, „Respectus Philologicus”, nr 33, s. 59–67.
Zobacz w Google Scholar

Rzepka W.R. 1985: Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI–XVII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Zobacz w Google Scholar

Satkiewicz H. 1986: Odmiana wyrazów, [w:] D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 124–300.
Zobacz w Google Scholar

Siuciak M. 2015: Znaczenie badań historycznojęzykowych dla interpretacji zjawisk współczesnej polszczyzny, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 22, s. 223–233.
Zobacz w Google Scholar

Siuciak M. 2017: Wykorzystanie metod i wyników badań historycznojęzykowych w ustalaniu współczesnej normy językowej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXXIII, s. 131–142.
Zobacz w Google Scholar

Siuciak M. 2019: Polszczyzna XX wieku w perspektywie diachronicznej – propozycja badawcza, „Język Polski” XCIX, z. 2, s. 118–127.
Zobacz w Google Scholar

Skibski K., Szczyszek M. 2009: Ponowoczesna dynamika zmian w normie językowej, „Język Polski” LXXXIX, z. 4–5, s. 285–293.
Zobacz w Google Scholar

Skubalanka T. 1992: Warianty fleksyjne we współczesnej polszczyźnie, [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 7–116.
Zobacz w Google Scholar

SPP: Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. W. Doroszewski, H. Kurkowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1973.
Zobacz w Google Scholar

Szober S. 1937: Na straży języka: szkice z zakresu poprawności i kultury języka polskiego, „Nasza Księgarnia”, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Szober S. 1938: Słownik ortoepiczny: jak mówić i pisać po polsku, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Tokarski J. 1973: Fleksja polska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Urbańczyk S. 1966: Polszczyzna piękna i poprawna. Porady językowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Woliński M., Kieraś W. 2020: Analiza fleksyjna tekstów historycznych i zmienność fleksji polskiej z perspektywy danych korpusowych, „Poradnik Językowy” C, z. 8, s. 66‒80.
Zobacz w Google Scholar

Zbróg P. 2011: Norma językowa a skodyfikowana norma językowa – propozycja obiektywizacji opisu, „Język Polski” XCI, z. 2–3, s. 109–117.
Zobacz w Google Scholar

Zdunkiewicz-Jedynak D., Liberek J. (red.) 2019: Problemy polskiej normy językowej i kodyfikacji, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Skip to content