Rozwój semantyczny wyrazu talent w gwarach polskich
Słowa kluczowe
talent
gwary polskie
język polski
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł dotyczy rozwoju semantycznego wyrazu talent w gwarach polskich. Ten rozwój na gruncie dialektalnym był znacznie bardziej złożony niż w języku literackim. Podstawowe źródła materiału to: KartSGP PAN, KartSGOWM, KartSGŚ oraz KorSpis. W zasobach gwarowych ujawniło się aż osiem innych znaczeń niż w historii polszczyzny ogólnej, które można podzielić na trzy grupy: I. ‘chęć, ochota’, ‘zajęcie, zawód, fach’, ‘znajomość czarów’, ‘czyjaś działalność, czyjeś dokonania’; II. ‘szczęście, pomyślność, powodzenie w życiu’, ‘ktoś lub coś, kto lub co dostarcza przyjemności’; III. ‘rada, wskazówka, przestroga’, ‘wola sił niezależnych od woli człowieka; zrządzenie Boże, wola Boża’. Każde z tych znaczeń można wywieść z biblijnej Przypowieści o talentach (Mt 25, 14–30), której alegoryczne odczytanie doprowadziło (nie tylko w języku polskim) do powstania podstawowego znaczenia metaforycznego: ‘zdolność, uzdolnienie, predyspozycja do czegoś’.
Bibliografia
DzU z 2005 r. Nr 17, poz. 141: Ustawa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
Zobacz w Google Scholar
Karłowicz J. 1900–1911: Słownik gwar polskich, t. 1–6, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Popławski E. 2007: Z historii słowa talent w języku polskim, „Rozprawy Komisji Językowej”, t. 52: Diachronia w badaniach nad językiem i w dydaktyce szkoły wyższej, cz. 2, Łódź, s. 187–194.
Zobacz w Google Scholar
SGL VIII: H. Pelcowa, I. Gumowska-Grochot, B. Skórska, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 8: Człowiek i rodzina. Higiena i choroby. Meble, sprzęty i prace domowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2020.
Zobacz w Google Scholar
SGP PAN: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. 1), J. Reichan (t. 2–9, z. 2), S. Urbańczyk (t. 2–5), J. Okoniowa (t. 6–9, z. 2), B. Grabka (t. 7–10), R. Kucharzyk (t. 9, z. 2–t. 10), t. 1–3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1977–1991; t. 4–10, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1992–2023.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
Zobacz w Google Scholar