Wstręt i jego metaforyczne obrazy w języku (na podstawie danych leksykograficznych i korpusowych)
Słowa kluczowe
metafory pojęciowe
leksykograficzny obraz wstrętu
obrazowanie wstrętu w kolokacjach korpusowych
Jak cytować
Abstrakt
Celem szkicu jest rekonstrukcja struktury znaczeniowej wstrętu w języku. Postępowanie badawcze prowadzi się według metod lingwistyki kulturowej, ze szczególnym uwzględnieniem językowych sposobów konceptualizacji uczucia. Podstawę materiałową badań stanowią artykuły hasłowe w wybranych słownikach języka polskiego oraz kolokacje obecne w NKJP. Metaforycznym sposobom obrazowania wstrętu (podmiot uczucia, uczucie i jego sprawcy, przyczyny) służą różne wykładniki językowe, ograniczone do danych istotnych, koniecznych w słownikach i rozbudowane w korpusie. W słownikach leksykografowie nie epatują użytkowników, czytelników „szokującymi” obrazami wstrętu. Kolokacje korpusowe zasadniczo również nie mają takiego charakteru. Szkic może stanowić punkt wyjścia do analizy językowych i pozajęzykowych konceptualizacji wstrętu w różnych tekstach kultury.
Bibliografia
Boryś W. 2005: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Data K. 2000: W jaki sposób językoznawcy opisują emocje?, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 245–252.
Zobacz w Google Scholar
Dąbkowski G. 2016: „Wstręt”, „obrzydzenie” i „odraza” w badaniach lingwistycznych, [w:] A. Drzał-Sierocka, M. Kowalewska (red.), A fe! Społeczno-kulturowe konteksty wstrętu i obrzydliwości, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 15–40.
Zobacz w Google Scholar
Dittrich W., Hybiak M., Wirski M., Zegarlińska M. (red.) 2015: Wstręt i obrzydzenie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Drzał-Sierocka A., Kowalewska M. (red.) 2016: A fe! Społeczno-kulturowe konteksty wstrętu i obrzydliwości, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Zobacz w Google Scholar
Grochowski M. 1990: Pojęcie zazdrości. Próba eksplikacji semantycznej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska”, z. 31, s. 37–49.
Zobacz w Google Scholar
Jędrzejko E. 2000: O językowych wykładnikach pojęcia WSTYD w różnych koncepcjach opisu, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 59–75.
Zobacz w Google Scholar
Kristeva J. 2007: Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Libura A. 2000: Analiza semantyczna wyrazów nazywających NIENAWIŚĆ i inne uczucia negatywne, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 135–151.
Zobacz w Google Scholar
Menninghaus W. 2009: Wstręt. Teoria i historia, przeł. G. Sowiński, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Mikołajczuk A. 1997: Pole semantyczne ‘gniewu’ w polszczyźnie. Analiza leksemów: gniew, oburzenie, złość, irytacja, [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 149–171.
Zobacz w Google Scholar
Mikołajczuk A. 1999: Gniew we współczesnym języku polskim, Energeia, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Mikołajczuk A. 2000: Problem ocen w analizie wybranych polskich nazw uczuć z klasy semantycznej GNIEWU, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 117–134.
Zobacz w Google Scholar
Mikołajczuk A. 2011: Mówiąc o uczuciach: między naturą a kulturą. O podstawach konceptualizacji uczuć w kontekście semantycznych badań porównawczych, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury”, nr 23, s. 67–82.
Zobacz w Google Scholar
Nasalski I. 2021: Język wstrętu jako narzędzie społecznych regulacji. Wstępny zarys problemu, „Stylistyka” XXX, s. 45–95.
Zobacz w Google Scholar
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego (online: https://nkjp.pl/, dostęp: 15–27 sierpnia 2024).
Zobacz w Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. 1995: Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Nowakowska-Kempna I. 2000: Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Część II. Data, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Pajdzińska A. 1990: Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, [w:] J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 87–107.
Zobacz w Google Scholar
Peplińska M. 2018: Grzech we współczesnej polszczyźnie. Studium językowo-kulturowe, Seria: Bydgoskie Studia nad Pragmatyką Językową, t. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Zobacz w Google Scholar
Polański K. (red.) 1995: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Przybylska R. 2020: Kolokacje a analiza semantyczna wyrazu, „LingVaria” XV, z. 2(30), s. 43–51.
Zobacz w Google Scholar
PSWP: Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1–50, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1994–2005.
Zobacz w Google Scholar
Puzynina J. 2000: Uczucia a postawy we współczesnym języku polskim, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a kultura. Uczucia w języku i tekście, t. 14, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 9–24.
Zobacz w Google Scholar
SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, t. 1–2, Wilga, Warszawa 1999.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2006: Strach w języku młodzieży studenckiej, [w:] K. Wojtczuk, V. Machnicka (red.), Wokół językowej funkcji emocjonalnej. Fakty dawne i współczesne, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce, s. 299–311.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2009: Potoczny obraz zazdrości, [w:] K. Wojtczuk, V. Machnicka (red.), Rejestr emocjonalny języka, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce, s. 243–253.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2011: Refleksje językoznawcze o przyjaźni i przyjacielu, [w:] L. Mariak, A. Seniów (red.), Ścieżkami pięknej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Mirosławie Białoskórskiej z okazji 65-lecia urodzin i 45-lecia pracy zawodowej, Volumina pl Daniel Krzanowski, Szczecin, s. 275–285.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2017: Struktura znaczeniowa lęku w języku młodzieży studenckiej, [w:] S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, B. Kamińska (red.), Studia logopedyczno-lingwistyczne. Księga jubileuszowa z okazji 70-lecia urodzin Profesora Edwarda Łuczyńskiego, Grupa Wydawnicza Harmonia, Gdańsk, s. 419–442.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2022: Struktura znaczeniowa „Innego” w języku młodzieży studenckiej, [w:] T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (red.), Sąsiad w historycznej narracji narodowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Seria: Dobre i złe sąsiedztwa, Bydgoszcz, s. 219–230.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M. 2023: Panika w wypowiedziach studentów. Struktura znaczeniowa i wartościowanie, „Prace Językoznawcze” XXV, nr 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn, s. 175–189.
Zobacz w Google Scholar
Święcicka M., Peplińska M. 2021: O metaforach grzechu w aforyzmach, [w:] A. Myszka, E. Oronowicz-Kida, R. Słabczyński (red.), Silva rerum. Rzecz o współczesnej i dawnej polszczyźnie, t. 2: Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Ożogowi, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, s. 352–367.
Zobacz w Google Scholar
Wierzbicka A. 1971: Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl, dostęp: 15–27 sierpnia 2024).
Zobacz w Google Scholar