Niech się odkłócą – o jednej z funkcji przedrostka od- we współczesnej polszczyźnie
PDF

Słowa kluczowe

przedrostek od-
funkcja anulatywna
neologizm

Jak cytować

Kosek, I. (2024). Niech się odkłócą – o jednej z funkcji przedrostka od- we współczesnej polszczyźnie. Język Polski, 104(3), 64–73. https://doi.org/10.31286/JP.001005

Abstrakt

Przedmiot opisu stanowią w artykule derywaty czasownikowe z przedrostkiem od- w znaczeniu anulatywnym, a więc w znaczeniu zniesienia, usunięcia stanu, cechy, wskazywanych przez słowotwórczą bazę, np. odlajkować, odklikać, odakceptować, odpikselować, odkłócić się, odpodobać się. Celem analizy jest zwrócenie uwagi na niektóre interesujące derywaty z tym prefiksem, w perspektywie historycznej i współczesnej, a także rozważenie możliwych przyczyn ich produktywności i statusu w języku. Współczesna „popularność” formacji słowotwórczych z prefiksem od- (tworzenie licznych neologizmów) może wynikać  nie tylko z potrzeb nazewniczych, ale i z postrzegania, konceptualizowania zjawisk  (rzeczywistości) przez pryzmat Internetu i komputera (w którym większość czynności jest odwracalna, da się anulować).

https://doi.org/10.31286/JP.001005
PDF

Bibliografia

Agrell S. 1908: Aspektänderung und Aktionsartbuildung beim polnischen Zeitworte, Håkan Ohlssons Buchdruckerei, Lund.
Zobacz w Google Scholar

Bańkowski A. 2000: Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Burkacka I. 2013: Czy polszczyznę mogą wzbogacić nowe typy struktur słowotwórczych?, „LingVaria”, nr 2(16), s. 113–135.
Zobacz w Google Scholar

Chaciński B. 2003: Wypasiony słownik najnowszej polszczyzny, Znak, Kraków 2003.
Zobacz w Google Scholar

Dróżdż-Łuszczyk K. 2022: Nowa leksyka języka polskiego – jej źródła i tendencje rozwoju, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 71–88.
Zobacz w Google Scholar

Fijałkowska W. 2019: La dérivation par échange de ski B. au sein du système dérivationnel polonais et français, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Fliciński P. 2010: Sposoby pomnażania współczesnego zasobu frazeologicznego polszczyzny, [w:] S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek (red.), Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 21–32.
Zobacz w Google Scholar

Gądek K. 2009: Cudzysłów jako wyraz niepewności i dystansu w tekstach dotyczących gier komputerowych, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 58–68.
Zobacz w Google Scholar

Grzegorczykowa R. 1969: Czasowniki odimienne we współczesnym języku polskim, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar

ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar

Kleszczowa K. 1996: Odbicie rzeczywistości wojennej i okupacyjnej w leksyce języka ogólnego, [w:] I. Bajerowa (red.), Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945), Energeia, Warszawa, s. 217–250.
Zobacz w Google Scholar

Kleszczowa K. 2012: Neologizmy a problem ewolucji systemu słowotwórczego, [w:] K. Kleszczowa, Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 183–191.
Zobacz w Google Scholar

Kłosińska K., Zimny R. (red.) 2017: Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

Kosek I. 2007: O jednej z funkcji cudzysłowu w uzusie współczesnej polszczyzny, „Język Polski” LXXXVII, z. 4–5, s. 345–351.
Zobacz w Google Scholar

Kosek I. 2023: Leksyka związana z pandemią COVID-19 w świetle systemowego opisu języka, [w:] A. Piotrowicz-Krenc, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski, E. Woźniak-Wrzesińska (red.), Kultura komunikacji w czasach kryzysów, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 59–76.
Zobacz w Google Scholar

L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wydanie drugie, poprawne i pomnożone, w Drukarni Zakładu Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar

Lewandowski M. 2018: CZŁOWIEK TO KOMPUTER. O metaforach komputerowych w polszczyźnie codziennej, „Investigationes Linguisticae” XLII, s. 27–37.
Zobacz w Google Scholar

MoncoPL: Wyszukiwarka korpusowa Monco (online http://monco.frazeo.pl/, dostęp: wrzesień – grudzień 2023).
Zobacz w Google Scholar

Ostromęcka-Frączak B. 1983: Czasowniki polskie z formantem rozdzielonym, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Zobacz w Google Scholar

Pęzik P. 2020: Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL, „Forum Lingwistyczne”, nr 7, s. 133–150.
Zobacz w Google Scholar

Przybylska R. 2006: Schematy wyobrażeniowe a semantyka polskich prefiksów czasownikowych do-, od-, prze-, roz-, u-, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar

Satkiewicz H. 1969: Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka polskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2023.
Zobacz w Google Scholar

Stankiewicz J. 2006: Wymiana prefiksów w derywacji odczasownikowej (na materiale gniazdowym), „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 119–125.
Zobacz w Google Scholar

SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 [reprint: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1952–1953].
Zobacz w Google Scholar

Śmiech W. 1968: Kształtowanie się funkcji semantycznych czasownikowego przedrostka „od(-e)-” w języku ogólnopolskim, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, Seria 3: „Językoznawstwo”, s. 43–51.
Zobacz w Google Scholar

Walczak B. 2017: O możliwościach prognozowania rozwoju języka, [w:] K. Kłosińska, R. Zimny (red.), Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa, s. 11–22.
Zobacz w Google Scholar

Warchala J. 2018: Rozwój i ekspansja potocznej odmiany polszczyzny w XX i XXI wieku, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 51–65.
Zobacz w Google Scholar

Wasilewski J. 2023: Odkłócić się, odzobaczyć i odjaniepawlić, radio TOK FM, data emisji: 9.03.2023, godzina 19.20, https://audycje.tokfm.pl/podcast/136940,Odklocic-sie-odzobaczyc-i-odjaniepawlic (dostęp: 27 listopada 2023).
Zobacz w Google Scholar

Wesołowska D. 1967: Dlaczego się odchudzamy?, „Język Polski” XLVII, z. 5, s. 340–346.
Zobacz w Google Scholar

Wiśnicki M. 2009: Derywacja prefiksalna wymienna czasowników polskich w świetle danych gniazdowych, „LingVaria”, nr 1(7), s. 139–150.
Zobacz w Google Scholar

Wróbel H. 1999: Słowotwórstwo czasowników, [w:] R. Grzegorczykowa. R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 536–577
Zobacz w Google Scholar

WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl/, dostęp: 1 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar

Skip to content