Abstrakt
Przedmiot opisu stanowią w artykule derywaty czasownikowe z przedrostkiem od- w znaczeniu anulatywnym, a więc w znaczeniu zniesienia, usunięcia stanu, cechy, wskazywanych przez słowotwórczą bazę, np. odlajkować, odklikać, odakceptować, odpikselować, odkłócić się, odpodobać się. Celem analizy jest zwrócenie uwagi na niektóre interesujące derywaty z tym prefiksem, w perspektywie historycznej i współczesnej, a także rozważenie możliwych przyczyn ich produktywności i statusu w języku. Współczesna „popularność” formacji słowotwórczych z prefiksem od- (tworzenie licznych neologizmów) może wynikać nie tylko z potrzeb nazewniczych, ale i z postrzegania, konceptualizowania zjawisk (rzeczywistości) przez pryzmat Internetu i komputera (w którym większość czynności jest odwracalna, da się anulować).
Bibliografia
Agrell S. 1908: Aspektänderung und Aktionsartbuildung beim polnischen Zeitworte, Håkan Ohlssons Buchdruckerei, Lund.
Zobacz w Google Scholar
Bańkowski A. 2000: Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Burkacka I. 2013: Czy polszczyznę mogą wzbogacić nowe typy struktur słowotwórczych?, „LingVaria”, nr 2(16), s. 113–135.
Zobacz w Google Scholar
Chaciński B. 2003: Wypasiony słownik najnowszej polszczyzny, Znak, Kraków 2003.
Zobacz w Google Scholar
Dróżdż-Łuszczyk K. 2022: Nowa leksyka języka polskiego – jej źródła i tendencje rozwoju, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 71–88.
Zobacz w Google Scholar
Fijałkowska W. 2019: La dérivation par échange de ski B. au sein du système dérivationnel polonais et français, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Fliciński P. 2010: Sposoby pomnażania współczesnego zasobu frazeologicznego polszczyzny, [w:] S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek (red.), Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 21–32.
Zobacz w Google Scholar
Gądek K. 2009: Cudzysłów jako wyraz niepewności i dystansu w tekstach dotyczących gier komputerowych, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 58–68.
Zobacz w Google Scholar
Grzegorczykowa R. 1969: Czasowniki odimienne we współczesnym języku polskim, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Zobacz w Google Scholar
ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 1996: Odbicie rzeczywistości wojennej i okupacyjnej w leksyce języka ogólnego, [w:] I. Bajerowa (red.), Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945), Energeia, Warszawa, s. 217–250.
Zobacz w Google Scholar
Kleszczowa K. 2012: Neologizmy a problem ewolucji systemu słowotwórczego, [w:] K. Kleszczowa, Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 183–191.
Zobacz w Google Scholar
Kłosińska K., Zimny R. (red.) 2017: Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
Kosek I. 2007: O jednej z funkcji cudzysłowu w uzusie współczesnej polszczyzny, „Język Polski” LXXXVII, z. 4–5, s. 345–351.
Zobacz w Google Scholar
Kosek I. 2023: Leksyka związana z pandemią COVID-19 w świetle systemowego opisu języka, [w:] A. Piotrowicz-Krenc, M. Witaszek-Samborska, K. Skibski, E. Woźniak-Wrzesińska (red.), Kultura komunikacji w czasach kryzysów, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 59–76.
Zobacz w Google Scholar
L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wydanie drugie, poprawne i pomnożone, w Drukarni Zakładu Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
Zobacz w Google Scholar
Lewandowski M. 2018: CZŁOWIEK TO KOMPUTER. O metaforach komputerowych w polszczyźnie codziennej, „Investigationes Linguisticae” XLII, s. 27–37.
Zobacz w Google Scholar
MoncoPL: Wyszukiwarka korpusowa Monco (online http://monco.frazeo.pl/, dostęp: wrzesień – grudzień 2023).
Zobacz w Google Scholar
Ostromęcka-Frączak B. 1983: Czasowniki polskie z formantem rozdzielonym, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Zobacz w Google Scholar
Pęzik P. 2020: Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL, „Forum Lingwistyczne”, nr 7, s. 133–150.
Zobacz w Google Scholar
Przybylska R. 2006: Schematy wyobrażeniowe a semantyka polskich prefiksów czasownikowych do-, od-, prze-, roz-, u-, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Zobacz w Google Scholar
Satkiewicz H. 1969: Produktywne typy słowotwórcze współczesnego języka polskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Zobacz w Google Scholar
SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
Zobacz w Google Scholar
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1994, t. 23–39, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1995–2023.
Zobacz w Google Scholar
Stankiewicz J. 2006: Wymiana prefiksów w derywacji odczasownikowej (na materiale gniazdowym), „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 119–125.
Zobacz w Google Scholar
SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927 [reprint: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1952–1953].
Zobacz w Google Scholar
Śmiech W. 1968: Kształtowanie się funkcji semantycznych czasownikowego przedrostka „od(-e)-” w języku ogólnopolskim, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, Seria 3: „Językoznawstwo”, s. 43–51.
Zobacz w Google Scholar
Walczak B. 2017: O możliwościach prognozowania rozwoju języka, [w:] K. Kłosińska, R. Zimny (red.), Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa, s. 11–22.
Zobacz w Google Scholar
Warchala J. 2018: Rozwój i ekspansja potocznej odmiany polszczyzny w XX i XXI wieku, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 51–65.
Zobacz w Google Scholar
Wasilewski J. 2023: Odkłócić się, odzobaczyć i odjaniepawlić, radio TOK FM, data emisji: 9.03.2023, godzina 19.20, https://audycje.tokfm.pl/podcast/136940,Odklocic-sie-odzobaczyc-i-odjaniepawlic (dostęp: 27 listopada 2023).
Zobacz w Google Scholar
Wesołowska D. 1967: Dlaczego się odchudzamy?, „Język Polski” XLVII, z. 5, s. 340–346.
Zobacz w Google Scholar
Wiśnicki M. 2009: Derywacja prefiksalna wymienna czasowników polskich w świetle danych gniazdowych, „LingVaria”, nr 1(7), s. 139–150.
Zobacz w Google Scholar
Wróbel H. 1999: Słowotwórstwo czasowników, [w:] R. Grzegorczykowa. R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 536–577
Zobacz w Google Scholar
WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: https://wsjp.pl/, dostęp: 1 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar