Jeszcze raz o składni ad sensum w języku staropolskich apokryfów. Perspektywa leksykalna i/a źródłowa
Słowa kluczowe
składnia ad sensum
staropolskie apokryfy
niezgodność liczby i rodzaju
Jak cytować
Abstrakt
Tematem artykułu jest zjawisko zaburzenia zgody liczby i/lub rodzaju między podmiotem a orzeczeniem w języku staropolskich apokryfów w sytuacji, gdy pojawia się podmiot określany ilościowo, podmiot zbiorowy lub wyrażony rzeczownikiem typu tłum czy lud. Pełna analiza tekstów potwierdziła, że składnia ad sensum jest wciąż żywa na przełomie XV/XVI w., choć stopniowa wycofuje się z języka. Różnice widoczne są zarówno w frekwencji występowania składni ad sensum przy poszczególnych rzeczownikach i w poszczególnych tekstach. Wskazałyśmy też słowa, które nie były dotychczas uwzględniane w opracowaniach (tłuszcza, gromada, zastęp), a także znaczenia kolektywne słów takich jak stroża czy ziemia. Analiza źródłowa badanych miejsc pokazała, że składnia ad sensum pojawia się już w tekstach łacińskich.
Bibliografia
Bajerowa I. 2000: Polski język ogólny XIX w. Stan i ewolucja, t. 3: Składnia. Synteza, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Borowiec K. 2023: O języku dwóch redakcji polskiej Ewangelii Nikodema z kodeksu Wawrzyńca z Łaska (1544). Rekonesans, [w:] D. Rojszczak-Robińska, A. Deskur, W. Stelmach (red.), Język staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 53–74.
Zobacz w Google Scholar
Deskur A., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D., Stelmach W., Wismont M., Zalejarz K., Ziółkowska O. 2022: Anotacja gramatyczna tekstu staropolskiego – problemy i wyzwania, „LingVaria” XVII, nr 2(34), s. 163–182.
Zobacz w Google Scholar
Gesner A. 2011: Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”. Wyniki analizy formalnej i perspektywy badań, „Kwartalnik Językoznawczy”, nr 3, s. 89–96.
Zobacz w Google Scholar
Kępińska A. [b.d.]: Wybrane cechy składniowe szesnastowiecznych Ewangelii, [w:] Szesnastowieczne przekłady Ewangelii. Materiały i opracowania, Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego (online: https://ewangelie.uw.edu.pl/files/skladnia.pdf, dostęp: 20 grudnia 2023).
Zobacz w Google Scholar
Pisarkowa K. 1984: Historia składni języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Zobacz w Google Scholar
Rojszczak-Robińska D. 2011: Trudne miejsca „Rozmyślania przemyskiego”. Problem glos, [w:] I. Fijałkowska-Janiak (red.), Zbliżenie. Literatura – kultura – język – translatoryka, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 213–220.
Zobacz w Google Scholar
Rojszczak-Robińska D. 2023: Tekst staropolski: między autorem a badaczem. Czym jest „niewątpliwy” błąd w staropolskim tekście?, [w:] A. Słoboda, M. Kuźmicki (red.), Staropolskie Spotkania Językoznawcze 4. Język staropolskich tekstów. Nowe odczytania, analizy, interpretacje, Rys, Poznań, s. 153–181.
Zobacz w Google Scholar
Rojszczak-Robińska D., Wismont M., Zalejarz K., Deskur A., Nowak-Pasterska E. 2023: Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. O potrzebie nowych wartości kategorii, „LingVaria” XVIII, nr 1(35), s. 99–111.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R. 1996: O niektórych archaizmach leksykalnych w „Rozmyślaniu przemyskim”, [w:] S. Mikołajczak, A. Sieradzki (red.), W przyjacielskim kręgu. Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Zagórskiemu w 70. rocznicę urodzin, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 171–179.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1996a: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 1, „Język Polski” LXXVI, z. 2–3, s. 97–102.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1996b: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 2, „Język Polski” LXXVI, z. 4–5, s. 321–327.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1997a: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 3, „Język Polski” LXXVII, z. 1, s. 41–46.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1997b: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 4, „Język Polski” LXXVII, z. 2, s. 102–111.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1997c: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 5, „Język Polski” LXXVII, z. 4–5, s. 298–302.
Zobacz w Google Scholar
Rzepka W.R., Twardzik W. 1999: Archaizmy fleksyjne w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cz. 6, „Język Polski” LXXIX, z. 1–2, s. 35–46.
Zobacz w Google Scholar
Siuciak M. 2008: Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zobacz w Google Scholar
Słoboda A. 2012: Liczebnik w grupie nominalnej średniowiecznej polszczyzny. Semantyka i składnia, Rys, Poznań.
Zobacz w Google Scholar
SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
Zobacz w Google Scholar
Stelmach W., Wismont M., Zalejarz K., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D. 2023: Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. Kategorie czasu i trybu, „LingVaria” XVIII, nr 2(36), s. 133–150.
Zobacz w Google Scholar
Twardzik W. 1994: Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”, „Teksty Drugie”, nr 3, s. 155–165.
Zobacz w Google Scholar
Wismont M., Zalejarz K., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D. 2024: Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. O lematyzacji tekstu staropolskiego, „LingVaria” XIX, nr 1(37), s. 171–184.
Zobacz w Google Scholar
Wydra W. 2017: O kodeksie Wawrzyńca z Łaska (1544 rok) i „Ewangelii Nikodema” w nim zawartej, [w:] W. Wydra, W.R. Rzepka (red.), Z dziejów literatury i kultury staropolskiej. Studia o książkach i tekstach, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 83–96.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2007a: Podmiot szeregowy w Rozmyślaniu przemyskim, „Język Polski” LXXXVII, z. 1, s. 48–54.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2007b: Podmiot szeregowy w staropolszczyźnie, „Polonica” XXVIII, s. 183–198.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2010: Budowa i składnia podmiotu szeregowego w polszczyźnie do 1939 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
Zobacz w Google Scholar
Zbróg P. 2022: Tendencje w zakresie uzgadniania formy liczby orzeczenia przy podmiocie szeregowym od staropolszczyzny do współczesności, „Język Polski” CII, z. 3, s. 140–153.
Zobacz w Google Scholar